Cynthia Hooper
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, yalnızca Ukrayna’ya boyun eğdirmek için değil, tıpkı vakitte Kremlin siyasetlerini desteklemeleri için kendi vatandaşlarını bir ortada tutmak hedefiyle da tehlikeli bir uğraşa kilitlendi. Buna rağmen Ukraynalı savaşçılar Twitter yayınlarında ve TikTok görüntülerinde dünyanın beğenisini kazandıkça, ‘Rus birliği’ hayali de parçalanmaya başlıyor.
Rusya genelinde jenerasyonlar ortası bir gayret patlak verdi. Bu uğraş, çoğunlukla devlet televizyonunun anlattığı kıssalara inanan insanları, büyük kısmı şu anda yurtdışında yaşayan ve çalışan kendi çocuklarıyla karşı karşıya getiriyor. Yeni kuşaktan olanlar, savaştan ötürü yaşadıkları şok ve utancı lisana getirmek ve Putin rejiminin anlatısına karşı çıkmak gayesiyle toplumsal medyaya yöneliyor.
Bahsettiğim şey, sırf bir Rus tarihi ve medyası uzmanı olarak değil, ferdî hayatımda da yaşadığım bir gerçeklik. Yirmi sekiz ve yirmi dokuz yaşlarında olan iki üvey kızım, Rusya’nın işgaliyle ilgili sorular sormak için Moskova’da yaşayan büyükannelerini aradıklarında, cevap gözyaşlarıyla birlikte geldi: “Nasıl bu türlü bir soru sorabilirsiniz? Rusya savaş başlatmaz. Rusya öteki ülkeleri işgal etmez.” Ailenin ortak görüşü, bu genç bayanların 15 yıl evvel Amerikan vatandaşı olmalarının akabinde “tamamen değiştikleri” idi.
KREMLİN BASINA KARŞI TAVRINI SERTLEŞTİRİYOR
Hükümet, Rusya içinde, izleyicileri ya anavatanlarıyla gurur duymak ya da kelamda dış düşmanlara karşı öfkeyle doldurmak üzere tasarlanmış olan Rus yanlısı bildiriler yayınlıyor. Kremlin kontrolündeki televizyon haberleri -röportajlar ve yerinde çekilen görüntülerle desteklenen, çok zekice ve inandırıcı biçimde hazırlanan hikayelerde- neo-Nazi Ukraynalıların Rus sivillere karşı gerçekleştirildiği öne sürülen zulümleri detaylarıyla aktarıyor. Ukrayna’nın Donbas bölgesinde bulunan Rus muhabirler, insan kemikleri olduğunu argüman ettikleri manzaralarla birlikte “toplu mezarlardan” ve “soykırımdan” bahsediyorlar. Devletin sansür kurumu Roskomnadzor, devletten bağımsız şahıslara ilişkin olan gazete ve radyo istasyonları da dahil olmak üzere, haberlerde “savaş” sözünün kullanmasını yasakladı; bunun yerine “özel harekat” teriminin kullanılmasını istedi. Lokal basına “bir destekten yoksun” bilgilerin yayılmasını durdurma ve sadece Rus hükümet kaynaklarına güvenmeleri talimatı verildi. Devlet televizyonunda ise Ukrayna bağımsız bir devlet değil, bir “bölge” olarak anılıyor.
Twitter üzerinde resmi açıklamalarla çelişen bilgiler dolaşmaya başladığında, Kremlin, vatandaşların siteye erişimini kısıtladı. Facebook teyitçileri, kimi devlet medyası haberlerinin doğruluğunu sorguladığında, Kremlin de benzeri biçimde Rusya’daki tahminen 70 milyon Facebook kullanıcısının büyük kısmının platforma giriş yapmasını engelledi.
Hükümet, 1 Mart’ta efsanevi radyo istasyonu Echo Moscow’u kapattığını ve geriye kalan yegane bağımsız televizyon istasyonu olan Rain’in yayınlarına son verdiğini duyurdu. Hükümet, her iki kanalı da kuralları ihlal etmek ve “sahte haberler” yaymakla itham etti.
RESMİ HİKAYELER
Rusya’nın beklenmedik işgaline ait resmi açıklamaları, Kremlin’in hareketlerini haklı çıkarmayı amaçlıyor. 27 Şubat’ta Rusya-1 isimli televizyon kanalında yayınlanan “Ukrayna: Bugüne Nasıl Gelindi” başlıklı haberde, yaşanan çatışmanın ABD’nin 2014 yılında Rusya’ya ihanet ettiği argümanından kaynaklandığı tabir edildi.
Eski manzaralarda, Putin, Batılı başkanların o dönemki Rusya yanlısı Ukrayna Cumhurbaşkanı’nın Kiev’in ana meydanında bir ortaya gelen protestocuları dağıtmak için şiddet kullanmasını önlemek gayesiyle kendisine nasıl yalvardığını aktarırken gösteriliyor. Putin’in anlattığına nazaran, [eski Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç] kelamını tuttu; buna rağmen protestocular seçilmiş cumhurbaşkanını devirdi ve ABD bu ‘darbeyi’ gözüpek ve demokratik bir hareket diye nitelendirerek alkışladı.
Bunun üzere üretimler zekice, güzel kurgulanmış ve ziyadesiyle ikna edicidir. Bir hükümet araştırma kuruluşu, Rus halkının yüzde 68’lik bir bölümünün ülkenin Ukrayna’da giriştiği hareketlere takviye verdiğini öne sürüyor. Pek çok vatandaş, basın mensuplarına, Ukrayna’daki ayrılıkçı Donetsk ve Luhansk cumhuriyetlerine yapılan Rus ‘yardımlarından’ dolayı şükran hislerini tabir ediyor.
Buna rağmen, hükümet kıssayı büsbütün denetim edemiyor. 26 Şubat günü, devlete ilişkin bir haber ajansı olan RIA Novosti ve öteki kimi yayın organları ezkaza, Putin yanlısı bir ideolog tarafından yazılan ve aslında var olmayan bir Rus zaferi olduğu anlaşılan bir olayı fazlaca erkenden kutlayan bir makale yayınladı. Makale, Putin’e “Ukrayna sorununu sonsuza dek çözdüğü” için övgüler düzüyor ve ‘Rusya birliği’ “restore edildiğine” nazaran artık “yeni bir dünyanın” şafağını müjdeliyordu.
FARKLI BİR ÖYKÜ UĞRUNA SAVAŞMAK
Mücadele devam ederken, birçok basın kuruluşu neyi ne kadar söyleyeceğinden emin değil üzere görünüyor. 1990’larda Boris Yeltsin idaresindeki Rusya’nın eski maliye bakan yardımcısı olan Sergey Aleksaşenko, 27 Şubat’ta, geniş tesir sahibi olan iş gazetesi Kommersant’ın, Ukrayna’ya yönelik seferberlikten bahsetmekten kaçınmayı başarması karşısında yaşadığı şoku lisana getirdi. “Savaş aykırısı protestolar [haberlerde] var fakat hiçbir yerde savaştan bahsedilmiyor” dediği bir tweet attı. Birebir esnada, Putin devrinde -toplam 145 milyonluk nüfustan- Batı’ya göç eden yaklaşık 2 milyon Rus’un büyük kısmı üzere, genç Rus gazeteciler farklı bir öyküyü yaymak maksadıyla toplumsal medyayı kullanıyorlar.
Çoğunluğu ne savaş ne de iç baskı yaşandığına inanıyor. New York’ta bilgi teknolojileri yöneticisi olarak çalışan ve akrabaları için duyduğu tasa nedeniyle ismini açıklamak istemeyen eski bir Moskova sakini ise, “Rusya’da yaşayan herkes çarşamba gecesi kendi ülkelerinde uyudu ve sonraki sabah Kuzey Kore’de uyandı” diyor. Rusya’da bir dijital gazetede çalışan Ksenia Sobchak, 24 Şubat’ta, hükümetin palavralarını açığa çıkarmak üzere hazırladığı, Rus halkına yönelik özel bir haber yayınladı. Hazırladığı haber, ABD’li aktör Sean Penn ve Ruslar ortasında şöhret sahibi olan Ukraynalı müzik görüntüsü imalcisi Alan Badoev ile gerçekleştirdiği canlı Skype röportajlarını içeriyordu. Her iki adam da Kiev’deki başka bölgelerde bombardımana maruz kalıyorlardı. İkisi de ağlamak üzereydi.
HEMFİKİR OLMAMA CESARETİ
Putin idaresinde, hükümet siyasetine karşı kamuoyuna açık bir tenkitte bulunmak, cürüm olarak nitelendirilebilir. Fakat Rusya’da yaşayan bir avuç insan hem hükümetin Ukrayna’daki dış savaşına hem de tabir özgürlüğünü maksat alan iç savaşına karşı kelam söylemek için toplumsal medyayı kullanıyor. Bir görüntü blogger olan Yury Dud, Instagram’daki 4.9 milyon takipçisine savaşa karşı çıkan mert Ruslardan örnekler sundu. Buna ek olarak, Putin rejimi altında “Rusya’da insan iradesinin bastırılması” diye isimlendirdiği yaklaşımı kınayarak muhalefetin susturulmasına göndermede bulundu.
Moskova’da bulunan Tretyakov Sanat Galerisi, birinci bakışta sıradan bir müze çeşidi üzere görünen lakin şifrelenmiş olsa da güçlü bir bildiri içeren bir Instagram fotoğrafı paylaştı. Müze rehberi, Vasily Vereshchagin’in ‘Savaşın Kutsanması’ ismini taşıyan ve insan kafataslarından oluşan bir dağı sergileyen tablosunun önünde dururken fotoğraflanmıştı. 19. yüzyıl sanatkarı, yapıtını “geçmişteki, şimdiki ve gelecekteki bütün büyük fatihlere” adamıştı. Bu paylaşım, eğitimli Rusların gözünde açık biçimde Putin’i işaret ediyor.
Rusya’da yaşayan eski başbakan Dimitri Medvedev üzere seçkinler Putin’i desteklemeyi meslek edinirken, bir kısmının çocukları kuşku işaretleri gösteriyor. Kremlin Sözcüsü Dimitri Peskov’un kızı, işgalin duyurulduğu gün Instagram sayfasında “Ukrayna’da Savaşa Hayır” dediği bir bildiri yayınladı. Rusya Savunma Bakanı’nın kızının nişanlısı, [aynı güne denk gelen] doğum gününde en çok istediği şeyin barış olduğunu belirtti.
O günden bugüne tüm bu paylaşımlar kaldırıldı. Öte yandan, Instagram’ın aktardığı kadarıyla, sadece 26 ve 27 Şubat ortasında #nowar (Savaşa Hayır) ya da Rusça karşılığı olan #нетвойне başlığını taşıyan yaklaşık 50.000 fotoğraf yayınlanırken, 28 Şubat’a kadar toplamda 330.000’in üzerinde gönderi paylaşıldı. The Economist tarafından gerçekleştirilen bir araştırma, toplumsal medyada Rusya’nın en büyük 50 kentinden ve öteki 91 ülkeden savaş zıddı paylaşımlarda bulunulduğunu tespit etti.
Batıdaki Pskov kenti, Çeçenya’da, bölgede konuşlanmış bir paraşütçü birliğinin büyük kısmının canını alan savaşın 22. yıl dönümü olan 1 Mart günü, Kremlin duvarlarına ışıklarla ‘Savaşa Hayır’ sloganını yansıttı. Kent yönetimi, Twitter üzerinde bu aydınlatmanın imajlarını paylaştı.
Ne var ki, toplumsal medyada eş vakitli biçimde Rus vatanseverliğinde de bariz bir yükseliş görülüyor. Bunlara ek olarak, 1 Mart günü, son 24 saatin en ilgi gören Twitter başlığı, “Zafere Evet” manasına gelen Rusya yanlısı #ДаПобеде sloganı oldu.
İnsanlar protestolar şovları düzenliyor olsa da onlarca polis onları tutuklamaya hâlâ istekli ve muktedir; şu ana dek 5 binden fazla protestocu gözaltına alındı. Rusya’daki kamuoyu bölünmüş durumda.
Yazının yepyenisi The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
