Rusya’yı izole etmek Avrupa’ya barış getirmeyecek

Okulda en son “savaş tatbikatı yaptığımız” vakitlerden birinde onun yaşındaydım. O vakitler sırf birkaçı değil tüm sığınaklar açıktı; aslında komünist Arnavutluk’ta hâlâ “işleyen” birkaç şeyden biriydi. Senede bir ya da iki kere bir alarm çalar ve sınıflarımızdan en yakındaki sığınağa koşardık: Hiç kimse birkaç yüz metreden fazla içeri girmeye yürek edemese de efsaneye nazaran, uzun ve karanlık bir yeraltı tüneli Yugoslavya sonuna kadar uzanırdı.

SOĞUK SAVAŞ’IN DÖNÜŞÜ

Soğuk Savaş periyodu sona erdiğinde, insanları nükleer savaş tehdidinden korumak gayesiyle inşa edilen yüz binlerce sığınak, ıssız alanlardaki tuvaletlerden yarasalar için barınaklara, yeraltı kafelerinden sevgililer için saklı buluşma yerlerine varıncaya kadar çok çeşitli yeni kullanım alanlarına dönüştürüldü. Arnavutluk’ta “emperyalist batı” diye isimlendirdiğimiz şeyle “revizyonist doğu” ortasındaki çatışmanın artık geçmişte kaldığını gösteren güçlü bir semboldü.

Büyüdüğüm devirde, daima bir savaş tehdidi, ülkedeki daima barışın sağlanmasının şartıydı: Tüm muhaliflerin susturulduğu ve insanların uymak dışında bir seçeneğinin olmadığı bir barış çeşidiydi bu. Yirminci yüzyıl boyunca ülkem git gide dünyanın geri kalan kısmıyla ilgilerini kesti. Git gide daha fazla tecrit olurken, kendileriyle tıpkı fikirde olmayanları daha fazla ezme yanlısı paranoyak siyasi seçkinlerin sayısı da birebir oranda arttı.

Rusya’nın Ukrayna’yı işgalini izlerken bu tecrübe aklıma geldi; Rusları dünyanın kalan kısmından koparan geniş yaptırımların, o insanların gözünde Kremlin’in meşruiyetini kaybetmesine hizmet edeceği fikrine biraz kuşkuyla baktım. Geçmişin sığınaklarında soyut, maddi olmayan bir tehdit üzere görünen bombalardan saklanmak için kalabalıklar halinde bekleyen pak Ukrayna vatandaşlarının iç ürperten manzaralarını izlerken kendi “savaş pratiğimizi” düşünmemek mümkün değildi.

BÜYÜK SİYASETLERİN KÜÇÜK PİYONLARI

Tıpkı bizim üzere onlar da büyük güç siyasetlerinin ölümcül oyunundaki satranç taşlarıydı. Bununla birlikte, sırf bir kısmı bir sonraki tipe kadar hayatta kalacak kadar şanslı olacak. Birçok insan için, düşmanlıkların sonu, felsefeci Immanuel Kant’ın yazdığı Avrupa Aydınlanması’nın en meşhur savaş aykırısı metinlerinden biri olan Ebedi Barışa Doğru’da kelam ettiği barış tipine benzeyecek: Mezarlığın ebedi barışı.

Kant’ın, 1795 yılında Fransız İhtilal Savaşları’nın doruğundayken yazılan makalesi, ‘abbé de Saint-Pierre’ diye de bilinen Fransız müellif Charles-Irénée Caste’dan büyük ölçüde etkilenmişti. Saint Pierre, 1712 yılında, maalesef hâlâ hayatımızdaki varlığını koruyan büyük güç siyasetleri çağını başlatan Utrecht Antlaşması’ndan kısa bir müddet evvel Rusya’yı da içine alan bir Avrupa Devletler Birliği’nin kurulmasını savunuyordu. Hem Saint-Pierre hem de Kant, güçler istikrarı üzerine kurulan bir siyasetin hiçbir vakit kalıcı bir barış ortaya çıkarmayacağının farkındaydı. “En zayıf olanın, büyük güçlerden en güçlüsünün onlara ziyan veremeyeceği seviyede güvenliğe ulaşabileceği” nitekim de kapsayıcı bir devletler federasyonunun garantisi olmadan, gelecekte yaşanacak ticaret savaşları, iç savaşlar ve devletler ortasındaki savaşlar önlenemezdi.

Eğer bu projeler yürürlüğe girseydi dünya şimdikinden çok daha farklı görünebilirdi. Günümüzde, Almanya’nın askeri harcamalarını artıracak biçimde onlarca yıldır süren savunma siyasetini aksine çevirmeye karar verdiği, İsveç ve Finlandiya’nın NATO’ya iştirak sürecine sürat vermeyi planladığı ve nükleer savaş ihtimalinin gözle görülür biçimde ütopik yüzlere sahip olan 11 yaşındaki Londra doğumlu çocuklara bile musallat olduğu çağdaş Avrupa gerçekleriyle karşı karşıyayız. Pekala insan umudu nerede bulabilir?

UMUDU YEŞERTME GÖREVİ

Arzu ile inanç ortasında bir yerde duran bir tavır, umut hakkında düşünmenin aldatıcı bir yoludur: Bu, belli bir sonuç dileği ve sonucun olumlu olacağına dair bir inançtır. Bu manada umutlu olmak, dünyayı gözlemlemek ve olayların gidişatının birden fazla vakit optimist bir bakış açısını desteklediğine ait deliller bulmak manasına gelir. Ne var ki Rusya’nın Ukrayna’yı maksat alan saldırganlığının gaddarlığı ve yarattığı yıkım ile karşı karşıya kaldığında, Tolstoy’un Savaş ve Barış’ta belirttiği üzere, “insan zekası gitgide daha fazla maksat keşfetmeye ne kadar yaklaşırsa, son gayenin kavrayışın ötesinde olduğu da o kadar besbelli bir hale gelir”. Daima birlikte gayret ederek Vladimir Putin’in zihnini ve hedeflerini okuyamadıkça, endişe rasyonelliğin yerini alır, Leviathan’ın gücü açığa çıkar ve bütün umutlar yitirilmiş üzere görünür.

Öte yandan, umut hakkında baş yorulması gereken farklı bir bakış açısı mevcut. Dünyanın en çok umuda muhtaçlık duyduğu vakit, en umutsuz göründüğü vakittir. Kant’ın gözünde umut, dünyada bulduğunuz bir şey değil, kategorik bir zorunluluktur. Birbirimizden elimizi eteğimizi çekebiliriz veya mevcut durumdan, mevcut askeri ve ekonomik çıkarları koruyan tesir alanları ve sonlar dünyasından ayrılarak, nitekim kapsayıcı nitelikte siyasi projeler tasarlayabiliriz. Rastgele bir noktada bu yaklaşımlardan hangisinin hâkim olacağı, birbirimizden beklentilerimize, birbirimizi yok edilecek gayeler olarak mı yoksa birlikte çalışılacak beşerler olarak mı gördüğümüze bağlı olacak.

Savaş ve Barış’ın daha birinci sayfalarında, Rusya da dahil olmak üzere kozmopolit bir devletler federasyonuna giden bir Avrupa projesi tartışılıyor. Tolstoy’un Pierre Bezukhov’u “Sürekli barış mümkün” diyor, “fakat bir siyasi güç istikrarıyla değil.” Tolstoy bizlere mevt saçan bir çatışmanın ortasında bile, düşmanınızın insanlığına dair bir ölçü inancınız kalması gerektiğini öğretiyor. Kant, düşmanlıklar bir yok etme savaşına dönüştüğünde, tüm adaletin yok edildiğini ve daima barışın “insan tipinin sınırsız mezarlığına” dönüştüğünü öne sürüyor. Bu dünyada hiçbir sığınağın yardımı dokunamaz. Savaşın yarattığı terör ne kadar büyükse, umudu yeşertme ahlaki vazifesi de o kadar acildir.

Yazının özgünü The Guardian sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)