Chelsea Gohd
NASA’ya ilişkin Kepler uzay teleskobu, dört yıl evvel operasyonlarını sona erdirmesine rağmen yeni bir keşifte Jüpiter’e benzeyen bir gökcismini açığa çıkardı. NASA’nın 2018 yılında faaliyetlerini sonlandıran Kepler uzay teleskobunu kullanan memleketler arası bir astrofizik takımı, Dünya’ya 17 bin ışık yılı arada bulunan ve Jüpiter’i andıran bir ötegezegen keşfetti ve keşif onu Kepler tarafından şu ana dek saptanan en uzak ötegezegen yaptı. Resmi kayıtlarda ‘K2-2016-BLG-0005Lb’ olarak isimlendirilen ötegezegen, Kepler’in 2016 yılında topladığı bilgiler sayesinde saptandı. Kepler, vazife müddeti boyunca, şu anda teyit edilmiş durumda olan 2 bin 700’den fazla gezegeni gözlemledi.
‘KÜTLEÇEKİMSEL MİKROMERCEKLEME’ SAYESİNDE BELİRLENDİ
İngiltere’de bulunan Manchester Üniversitesi’nde astronom olarak vazife yapan Eamonn Kerins verdiği bir demeçte, “Kepler, bunun yanı sıra hava ya da gün ışığı mahzurlarına takılmadan kesintisiz biçimde müşahede yapabildi ve ötegezegenin kütlesini ve konut sahibi yıldızına olan yörüngesel uzaklığını kesin biçimde ölçmemize imkan sağladı” diyor: “Sahip olduğu kütle ve Güneş’e kıyasla kendi güneşimizin kütlesinin yaklaşık yüzde 60’ı kadar büyüklükteki yıldızına nazaran pozisyonu bakımından, temel olarak Jüpiter’in tek yumurta ikizi.”
Manchester Üniversitesi’nde doktora sonrası öğrenci olan David Specht öncülüğünde çalışan grup, ötegezegeni saptamak maksadıyla ‘kütleçekimsel mikromercekleme’ ismiyle da bilinen bir teknikten faydalandı. Einstein’ın genel görelilik teorisinin öngördüğü bu olgu aracılığıyla, art plandaki bir yıldızdan gelen ışık büküldüğü ve bu sayede daha yakında bulunan büyük bir objenin kütleçekimi tarafından büyütüldüğü vakit, uzaydaki objeler daha yakındaymış üzere görülebilir ve incelenebilir.
Araştırma grubu bir ötegezegeni tespit etmek maksadıyla uzaklarda bulunan bir yıldızdan gelen bükülmüş ışığı kullanmak umuduyla, Kepler’in bu gezegenin de bulunduğu gökyüzü bölgesi üzerinde gerçekleştirdiği üç aylık müşahedeleri kullandı. Kerins, “Etkinin görülebilmesi için ön plandaki gezegen sistemi ile art plandaki yıldız ortasında neredeyse kusursuz bir ahenk olması gerekiyor” diyor: “Arka plandaki bir yıldızın bir gezegen tarafından bu biçimde etkilenmesi ihtimâli, on yahut yüz milyonda bir olur. Bununla birlikte, galaksimizin merkezine gerçek yerleşik durumda olan yüz milyonlarca yıldız mevcut. Velhasıl, Kepler yerinde durdu ve üç ay boyunca onları gözlemledi.”
DÜNYA TEMELLİ TELESKOPLAR ARACILIĞIYLA DOĞRULANDI
Araştırma takımı, bunun akabinde Manchester Üniversitesi’nde yeni bir tarama yazılımı geliştiren bir öbür astronom olan Ian McDonald ile birlikte çalıştı. Birlikte, datalarda bariz bir biçimde ötegezegen nitelikleri sergileyen beş adayı ortaya çıkarabildiler. Tıpkı gökyüzü kısmı çerçevesinde gerçekleştirilen başka Dünya tabanlı müşahedeler, Kepler’in mümkün ötegezegeni işaret ettiği sinyalleri tam olarak doğruladı. Kerins, “Kepler ile Dünya’da bulunan gözlemciler ortasındaki bakış açısı farkı, görüş menzilimiz içerisinde gezegen sisteminin bulunduğu yeri belirlememize imkân tanıdı” diyor.
Artık misyonda olmayan bir aygıtla bir ötegezegen keşfetmenin verdiği heyecanın yanı sıra, grubun yayınladığı araştırma ziyadesiyle ilgi alımlı; çünkü Kepler bu olguyu kullanarak ötegezegenleri keşfetmek maksadıyla tasarlanmamıştı. Bununla birlikte, Kepler’in sürdürdüğü misyonun 2016 yılında uzatılmış olması da değerli. 2013 yılında, iki dümen tepkisi arızasının akabinde, Kepler’in potansiyel olarak yaşanabilir ötegezegenleri tespit eden kapsamı gözlemleyeceği K2 “ikinci ışık” vazifesi doğrultusunda kullanılması önerildi. Bu uzatma 2014 yılında onaylandı ve vazife, belirlenen bitiş tarihini aşıp 30 Ekim 2018 günü teleskobun yakıtı bitene dek sürdü.
Kerins, “Kepler hiçbir halde mikromercekleme kullanarak gezegenleri bulacak biçimde tasarlanmamıştı; bu nedenle pek çok istikametten bunu yapması şaşırtıcı” diyor ve NASA’nın Nancy Grace Roman Uzay Teleskobu ve Avrupa Uzay Ajansı’nın Öklid araştırma misyonu üzere yakın tarihte kullanıma girecek olan yeni araçların ötegezegenleri incelemek hedefiyle mikromercekleme kullanarak bu tıp araştırmaları ilerletebileceğini kelamlarına ekliyor.
Kerins, “Öte yandan, Roman ve Öklid buna emsal işler için en uygun hale getirilecek. Kepler tarafından başlatılan gezegen sayımını tamamlayabilecekler” diyor: “Kendi güneş sistemimizin mimarisinin ne kadar yaygın olduğunu öğreneceğiz. Ulaşacağımız bilgiler ayrıyeten gezegenlerin nasıl oluştuğuna ait fikirlerimizi bir teste tabi tutmamıza da imkân tanıyacak. Bu, başka dünyalara dair arayışımızda heyecan verici yeni bir kısmın başlangıcı.”
Keşif 31 Mart’ta ArXiv.org isimli ön baskı sunucusuna gönderilen bir çalışmayla duyuruldu ve araştırma, yayınlanmak üzere Kraliyet Astronomi Derneği Aylık Bildirimler mecmuasına gönderildi.
Yazının özgünü Space sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
