Oligarkların ölümle imtihanı: İşgalle birlikte 6 kişi gitti

Rusya nın en büyük ikinci doğal gaz üreticisi Novatek in eski üst seviye yöneticisi Sergey Protosenya eşi ve kızıyla İspanya da Paskalya tatilini geçirmek için kiraladıkları bir meskende 19 Nisan günü meyyit bulundu İspanya medyasının aktardığına nazaran 55 yaşındaki milyoner Lloret de Mar daki villada Katalonya polisi tarafından bulunduğunda asılıydı Eşi ve kızı ise yataklarında bedenlerindeki bıçak darbe izleriyle bulundu Mahallî medyaya nazaran Protosenya nın cansız vücudunun yakınlarında balta ve bıçak bulundu

Telecinco gazetesi Katalonya polisinin iki farklı senaryo üzerinde durduğunu yazdı İşadamı eşini ve kızını öldürdükten sonra kendisini asmıştı yahut tüm aile öldürülmüş ve ölümlere aile içi cinayet intihar süsü verildi Ailesiyle çoğunlukla Fransa da ikamet eden Protosenya nın mevti Rus devlet ajansı TASS tarafından teyit edildi

Kişisel serveti 433 milyon dolara yakın olan Protosenya nın oğlu Fedor Protosenya ise babasının karısına ve kızına asla ziyan vermeyeceğini ve ailesinin öldürülmüş olabileceğini söyledi İngiltere merkezli Daily Mail gazetesine konuşan Fedor Proteosenya ailesinin cinayete kurbana gittiklerini tez etti

Sergey Protosenya ve ailesi çoklukla Fransa’da yaşıyordu

VLADİSLAV AVAEV ELİNDE TABANCAYLA BULUNDUĞU AÇIKLANDI

Gazprombank ın eski lider yardımcısı Vladislav Avaev Protosenya nın vefatından bir gün evvel 18 Nisan da Moskova daki multi milyonluk dairesinde tıpkı Protosenya üzere eşi ve kızıyla birlikte meyyit olarak bulundu Günlerce ulaşılamayan aileyi bulansa bir akrabalarıydı Vefatları inceleyen isimli tıp vazifelileri Avaev lerin yaşadığı dairenin kapısının içeriden kilitli olduğunu ve Vladislav Avaev in elinde bir tabanca bulunduğunu açıkladı Buradan da oligarkın evvel eşini ve 13 yaşındaki kızını öldürüp sonrasında da kendini vurduğu niyetine ulaşılmıştı

Vladislav Avaev’in eski lider yardımcısı olduğu Gazprombank Rusya nın varlıklara nazaran en büyük üçüncü bankası

VASİLİ MELNİKOV OPERASYON BAŞLADIKTAN BİR AY SONRA ÖLDÜ

Rusya merkezli Kommersant ın aktardığına nazaran milyarder Vasili Melnikov Rusya nın en büyük altıncı kenti olan Nizhny Novgorod daki lüks dairesinde Ukrayna’ya yönelik askeri operasyonun başlamasından tam bir ay sonra 24 Mart ta meyyit bulunmuştu

Polis medikal şirket MedStom a çalışan Melnikov’la birlikte eşi Galina ve iki oğlunun da öldüklerini açıkladı Buna nazaran aile fertlerinin hepsi bıçak darbeleriyle öldürülmüştü İsimli tıp vazifelileri Melnikov un 41 yaşındaki eşi ile 10 ve 4 yaşlarındaki oğullarını öldürdükten sonra hayatına son verdiği sonucuna vardı Ukrayna merkezli medya kuruluşu Glavred e nazaran Melnikov un şirketi Batı nın Rusya ya yönelik yaptırımları yüzünden ağır kayıplar yaşıyordu

Glavred in öbür bir teorisi Melnikov un eski bir iş ortağıyla girdiği tartışma sonucu ölmüş olabileceğiydi Fakat Rus polisi cinayet mahallinde bu iddiayı güçlendirecek rastgele bir delile rastlanmadığını açıkladı Bulunduklarında Melnikov un çocukları odalarında eşi yatak odasında kendisi de banyodaydı

MİHAİL WATFORD BAHÇIVANI BULDU

Ukrayna doğumlu petrol zengini Mihail Watford İngiltere nin Surrey kentinde 28 Şubat günü meyyit bulundu Sovyet Ukrayna sında 1955 te doğan Mihail Watford eski soyadıyla Mihail Tolstoşeya yıllar içerisinde petrol ve doğal gaz alanlarında isim yaptı Medyaya yansıyan haberlere nazaran 66 yaşındaki oligark bahçıvanı tarafından konutundaki garajda meyyit bulunmuştu Surrey polisi vefatının etrafında kuşku olmadığını açıkladı Watford Estonya vatandaşı eşi Jane ve üç çocuğuyla yaşıyordu

ALEXANDER TYULYAKOV GAZPROM’UN GÜVENLİĞİNDEN SORUMLUYDU

Rus Gazeta gazetesine nazaran 25 Şubat ta Gazprom yöneticisi Alexander Tyulyakov St Petersburg da bir sayfiye konutunun garajında asılı bir halde meyyit bulunmuştu Yanında da bir intihar notu vardı

Bağımsız Rusya gazetesi Novaya Gazeta ya konuşan Leningrad bölgesi Araştırma Komitesi nden bir yetkili Gazprom un güvenlik servisi çalışanları ve isimli tıp uzmanlarının olay yerine polisten evvel gittiğini ve olay yerini kordon altına alarak polisin girişini engellediğini söyledi 61 yaşındaki Tyulyakov on yıldır Gazprom a çalışıyordu ondan öncesinde de güç devinde güvenlik ve insan kaynakları ünitesinin genel müdür yardımcılığı misyonunu yürütmüştü

LEONİD ŞULMAN BANYODA BULUNDU

Leonid Şulman Rusya nın Ukrayna yı işgalinin çabucak öncesinde ocak ayında meyyit bulundu Şulman da Gazprom da üst seviye yöneticiydi Leningrad da bir meskenin banyosunda bulunan 60 yaşındaki Şulman’ın yanında bir de not vardı Şulman’ın öldüğü sırada izinde olduğu bildirildi

Oligarkların doğuşu ve bugünü

Rusya’nın yeni oligarşisi 1990 lardaki süratli özelleştirme furyasında ortaya çıktı Oligark sözü Aristo tarafından binlerce yıl evvel türetilmişti lakin bu terim onlarla birlikte günümüze taşındı 1990 larda birkaç fırsatçı varlıklı Sovyet devlet işletmelerinin özelleştirilmesi ile doğal kaynakları ve kamu servetlerini bir dizi yolsuzlukla ele geçirmişti Böylelikle düzinelerce yeni Rus güçlü ortaya çıktı

YELTSİN’İ ZAFERE TAŞIYANLAR

Sovyetler Birliği nin 1991 deki çöküşünden sonra Rusya Devlet Lideri Boris Yeltsin devlet güdümlü iktisattan hür piyasa iktisadına geçişin başını çekti Yeltsin Rus ekonomist Yegor Gaydar ve Anatoli Çubays in ve onların danıştıkları Batılı ekonomistlerin katkılarıyla girift bir sistemin yol haritasını çizdi Lakin Yeltsin idaresi çok da sağlam bir yerde oturmuyordu Hala Sovyet yanlısı olan ve eski sisteme dönmek isteyenler tesirliydi Yeltsin onların önünü kesmek için Memleketler arası Para Fonu nun IMF desteklediği şok tedavisi diye isimlendirilen süratli ve kapsamlı özelleştirmelerin sağlandığı bir metoda başvurdu Ülkede eski Sovyet sistemi adeta süratlice elektrik akımına kapılmış ve yeni kapitalist sisteme geçiş bu sayede gerçekleşmişti

Oligarklar Yeltsin periyodunda doğdu

Özelleştirmeler iki farklı dalga halinde yapıldı Birinci dalga Ekim 1992 de açık ve şeffaf bir biçimde ortaya çıktı Rusya devleti 148 milyon özelleştirme çeki ve senedini halka dağıttı Senetlere sahip olanlar daha sonra açık artırmalarla özelleştirilen şirketlerden pay satın alabildi Fakat ikinci dalga özelleştirmeler bu kadar şeffaf olmadı 1994 de senet programı sona erdikten sonra iktisadın zati yüzde 70 i özelleştirilmişti Lakin ülkenin en büyük ve kıymetli sanayileri hala devletin denetimindeydi 1995 te Yeltsin idaresi ülkeyi ekonomik krize sürükledi Halk hiperenflasyonla gayret ediyor devlet vazifelileri ve emekliler maaşlarını alamıyordu Yeltsin in popülaritesi azalmaya başlıyor halk idaresi eleştiriyordu 1996 seçimlerinde Yeltsin idaresini al aşağı edebilecek tanınan bir komünist aday ortaya çıktı Ülkeyi komünizmin pençesinde kurtarmakla övünen Yeltsin komünizmin tekrar dönme telaşına kapılarak Hisse İçin Borç isminde bir programı öne sürdü Program görece bilinmeyen bir biçimde yürütüldü Rusya nın birinci oligarkları devleti krizden kurtaracak maddi dayanağı vermek için ülkenin en kıymetli devlet işletmelerinden pay talep etti Devletin ödeyemediği noktada oligarklar en kârlı işletmeler üzerinde daha da çok denetim sahibi oldular Devlet ise ekonomiyi toparlamak için borç alıp özelleştirmelere devam etti En kıymetlisi de oligarklar ne olursa olsun Yeltsin in tekrar seçimi kazanabilmesi için yapabildikleri ne varsa yaptılar

1995 in son aylarında 12 Rus sanayi işletmesi oligarklara satıldı Bunların ortasında bir maden şirketi iki çelik firması iki gemicilik şirketi ve beş petrol şirketi vardı Londra futbol kulübü Chelsea’nin sahibi Roman Abramoviç bu biçimde o zamanlardaki iş ortağı Boris Berezovski yle Sibneft petrol şirketinden çok büyük bir hisseyi 200 milyon dolara satın aldı 2009 da da payını devletleştirme planı kapsamında 11 9 milyar dolara sattı

Yıl 1996 Oligarklar Yeltsin in gerisinde durarak seçim kampanyasına milyonlarca dolar akıttı Tanıdıkları en yeterli siyasal iletişimcileri tuttular Sahip oldukları bankalar üzerinden Yeltsin in kampanyasına para bağışladılar Rusya nın en büyük üç televizyon kuruluşundan ikisine sahip olan Berezovski ve Gusinski kanallarında 7 24 Yeltsin yanlısı propaganda yayınladı Böylelikle Yeltsin Rusya nın birinci Amerikan üslubu devlet başkanlığı seçim kampanyasını yürüttü 1996 da Yeltsin seçimi kazandı lakin yıllar içerisinde sıhhati berbata gittiği için oligarklar yeni bir başkan arayışına girdi

‘DEMİR YUMRUKLU’ YENİ ÖNDER PUTİN

1999 da Yeltsin ve oligarkları Vladimir Putin ismindeki eski Sovyet istihbarat teşkilatı KGB casusunun evvel Yeltsin idaresinin başbakanı daha sonra da Rusya nın devlet lideri olmasına karar verdiler Putin halk tarafından tanınan bir isim değildi lakin Kremlin de sadakatli olmakla biliniyordu Denetimleri altında tutabilecekleri ve çıkarlarını koruyabilecek biri olduğunu düşündüler Yıllar sonra muhalefet önderlerini ve oligarklarını zehirlemekle suçlanabilecek bir devlet lideri olacağı akıllarından bile geçmezdi muhtemelen

Ve Putin beklendiği üzere ‘sadakatli’ çıkmadı Oligarklar o idareye geldiği günlerde halk tarafından sevilmiyordu Putin ise halka oligarkların bir sınıf olarak var olmasını sonlandıracağının kelamını vermişti Bilhassa Gusinski ve Berezovski Putin in maksadına girmiş ve reaksiyonunu çekmişti Medya kuruluşları Putin i birinci yıllarında eleştiren haberler yapıyordu Putin ise oligarklara siyasete karışmadıkları sürece şirketlerinde istedikleri üzere at koşturabileceklerini söylemişti Putin in gazabına uğramayanlar ise Oleg Deripaska Roman Abramoviç Alişer Usmanov Viktor Vekselberg Mihail Prokhorov ve Vagit Alekperov du

Yeltsin devrinde oligarklar ülkede istedikleri üzere at koşturabiliyordu fakat Putin bu tertibin devam etmeyeceğini adeta bir demir yumrukla gösterdi

2000 yılının yaz aylarında ülkenin en güçlü 21 iş insanı Kremlin de tarihi bir toplantıya katıldı Toplantıda Putin buraların patronu benim demek için kelam konusu isimleri ayağına çağırdı Kapalı kapılar gerisinde yapılan görüşmede Putin oligarkların Rusya Federasyonu devletinin kurucuları olduğunun farkında olduğunun altını çizdi Fakat işlerin artık Yeltsin devrinde olduğu üzere olmayacağını söyledi Putin gücünü sorgulamadıkları takdirde oligarklara istedikleri özel jetlere süperyatlara malikânelere ve şirketlerine sahip kalabileceklerini söyledi Sonraki yıllarda Putin e baş tutanların sonu ya Sibirya da bir hapishane ya da sürgün oldu Kimileri ise kuşkulu hallerde öldü Kalanlar fon sağlayarak Putin in yakın etrafında durabildi

Ancak oligarklara had bildirmeye çalışan Putin de gücünü aslında bu milyarderlere borçlu İktidardaki Birlik Partisi’nin kurulmasından başlayarak çok büyük dayanak verdiler bu ultra zenginler 1996 da Yeltsin in seçilmesinde bu derece katkı sağlamasalardı Putin Yeltsin in halefi olarak Rusya nın başbakanı olamazdı Oligarklar Putin in tepeye ulaşmasını sağladı daha evvel Putin i eleştiren yayınlar yapan kuruluşların sahipleri Gusinski ve Berezovksi bu sefer onun herkesçe ‘iyi bilinen’ biri olmasını sağladı Gazeteler televizyon ve haber kanalları sabah akşam Putin den bahsetmeye başladılar

Putin de oligarkları bitireceği kelamını aslında gerçekleştirmedi Gücüne çelme takmaya çalışanları def etti lakin başkalarını yakın etrafında tuttu

Rusya merkezli NTV kanalı 1990 larda Kremlin i vakit zaman eleştirdiği ve ti’ye aldığı programlar yayınlardı Yeni başkan seçildikten sonra tenkitlere devam edip Putin le dalga geçtiği bir program bile yaptı Putin bundan rahatsız oldu ve NTV nin ofisine kamuflaj üniformalı ve kar maskeli silahlı memurlar yolladı Hükümet NTV nin sahibi eski bir taksi sürücüsü olan medya işvereni Vladimir Gusinski yi özelleştirme mutabakatından 10 milyon dolar çalmakla suçladı Gusinski nin sonu evvel mahpus sonra da yurtdışında sürgünlük oldu Devletin denetimindeki Gazprom daha sonra NTV yi satın aldı Kanal Putin le bir daha asla dalga geçmedi

Putin in damarına basan bir başka oligark ise şimdilerde ismi sivil toplum faaliyetleriyle anılan Rusya da bir vakitlerin en güçlü iş insanı olan Mihail Khodorkovski idi 2000 lerin başında Khodorkovski Yeltsin periyodunun Hisseler İçin Borç programıyla petrol imparatorluğunu kurduktan sonra Putin in hudutlarını zorlamıştı Petrol şirketi Yukos un payların yüzde 78 ini kıymetinin çok altında 310 milyon dolara satın alan Khodorkovski şirketini Rusya da konvansiyonel olmayan formlarla yönetti Muhalefet partilerine fon sağladı devlet başkanlığa adaylığını bile koyabileceğini ima etmişti İmparatorluğu daha da nüfuzlu olmaya başlarken 2003 te Putin e televizyonda meydan okuyarak devlet liderini devlet petrol şirketinde yolsuzluk yapmakla suçlamıştı Petrol baronu şirketini ABD merkezli Exxon Mobil le birleştirmeyi bile düşünmüştü Putin elbette bundan çok şad değildi 2003 te maskeli casuslar bu sefer Khodorkovski nin özel jetini basıp başına silah dayayıp tutuklamıştı Khodorkovski ömrünü 2013 e kadar bir hapishanede geçirdi Şimdilerde ise Londra da ‘Open Russia’ isimli sivil toplum faaliyetleri düzenleyen bir kuruluşun başında Khodorkovski nin petrol şirketindeki payları Putin in sadık yoldaşlarından biri olan Igor Seçin e geçti

Diğer oligarklardan farklı olarak Seçin Putin in sayesinde oligark oldu Liderin yakın etrafındaki bu yeni kuşak oligarklara Putin üzere eski asker yahut KGB casuslarının oluşturduğu ‘Siloviki’ ismi verildi Silovikiler büsbütün Putin in devrinde ve özelleştirme furyası haricinde ortaya çıkan oligarklar Seçin bir devir Putin in yardımcılığı ve başbakan yardımcılığı vazifelerini de yürüttü Bu günlerde devlet petrol şirketi olan Rosneft in CEO su

YAPTIRIMLAR VE ABRAMOVİÇ’İN ZEHİRLENMESİ

Roman Abramoviç’in zehirlendiği savı doğrulanamadı

Rusya Ukrayna işgalinin ikinci ayını tamamladı Putin in oligarkları yaptırım üstüne yaptırım yedi Batı nın yaptırımlarından kaçan oligarklar da Türkiye’ye ve yaptırımlara uymayan öbür ülkelere sığındı üstün yatları ise Avrupa karasularına girmeden Türkiye karasularında demir attı Onlardan biri de geçtiğimiz haftalarda Dolmabahçe Sarayı nda Ukrayna Rusya müzakere görüşmelerinde uzunluk gösteren Abramoviç’ti Abramoviç in geçen ayın başında Belarus Ukrayna hududunda gerçekleşen barış görüşmelerinde zehirlendiği sav edilmişti Bu kuşkulu olayla ilgili ABD li bir yetkili oligarkın zehirlenmediğini fakat öbür sebepler yüzünden emsal semptomlar gösterdiğini söyledi Ukraynalı üst seviye bir yetkili ise haberin hakikat olmadığını aktardı Lakin Hollanda merkezli bağımsız araştırma şirketi Bellingcat Abramoviç in kimyasal silahlarla zehirlenmiş olabileceğini öne sürdü Olayın gerçekliğiyle ilgili Rusya hükümetini suçlayacak kâfi bilgi olmadığı kimi medya kuruluşları tarafından aktarılmıştı Lakin kimi analistlere nazaran Abramoviç i öldürmek değil ona göz dağı verilmek istenmişti

Oligarkların kuşkulu vefatlarını isimli tıp çalışanları ve polis ‘intihar’ diye isimlendirdiği ve ölümlerde kâfi delil olmadığı için Rusya yı büsbütün suçlamak bir epey sıkıntı Lakin art geriye gelen vefatlar tesadüf olamayacak kadar kuşku alımlı
Derleyen Nihan Kalle