Peter Dockrill
Neptün’ün sıcaklığında yaşanan gibisi görülmemiş bir değişimi husus alan bir araştırma, Güneş Sistemi’ndeki en uzak gezegende meydana gelen epey garip bir olguyu açığa çıkardı. Güneş’in etrafında, Dünya’nın yaklaşık 30 katı arada dönen uzak gezegen Neptün’ün, yıldızın etrafında dolaşması da uzaklığa uygun biçimde uzun bir vakit alıyor: Neredeyse 165 Dünya yılı sürüyor, yani Neptün’de geçen her bir mevsimin müddeti 40 Dünya yılından fazla.
Şu anda, Neptün’ün güney yarımküresi kırk yıl süren destansı bir yazın ortasında ama bilim insanlarının tam manasıyla açıklayamadığı sebeplerden dolayı, hava tam olarak ısınmıyor; en azından kademeli olarak gerçekleşmesini beklediğimiz halde değil. Neptün’ün sıcaklığına ait 17 yıllık müşahedeleri bir ortaya getiren yeni bir araştırma, bunun tam aksinin yaşandığını ortaya koyuyor; yapılan ölçümler, 2003’ten başlayarak atmosferik radyasyonda görülen büyük düşüşle kanıtlandığı üzere, 2003 ve 2018 yılları ortasında global çapta ortalama 8 santigrat derecelik gizemli bir düşüş olduğunu gösteriyor.
BEKLENMEYEN BİR DURUM
İngiltere’de bulunan Leicester Üniversitesi’nde gezegen bilimci olan Michael Roman, “Bu değişim beklemediğimiz bir durumdu” diyor: “Güney yazının başlarında Neptün’ü gözlemlemeye başladığımızdan beri, sıcaklıkların daha soğuk olmasını değil, yavaş yavaş ısınmasını bekledik.”
Bu soğuk gezegenin Dünya’dan ne kadar uzakta olduğu göz önünde bulundurulduğunda, Neptün’le ilgili emniyetli atmosfer sıcaklığı datalarını toplamak, yapılacak en kolay iş değil. Aslında, bunun üzere ölçümlere lakin yüzyılın başından bu yana, yeni uzay teleskoplarıyla hassas kızılötesi ölçümlerin yapılabilmesi sayesinde ulaşmak mümkün oldu. Bunlardan biri, Avrupa Güney Gözlemevi’nin kızılötesi ışık emisyon düzeyine nazaran sıcaklığı saptayabilen Çok Büyük Teleskop (VLT) üzerine monte edilen VISIR isimli aygıt (orta Kızılötesi için VLT Görüntüleyici ve Spektrometre).
Roman ve takımı, Neptün’ün yaydığı kızılötesi radyasyonu incelemek emeliyle, büyük kısmı VISIR aracılığıyla yakalanan, birebir vakitte NASA’nın Spitzer Uzay Teleskobu’ndan elde edilen bilgiler ve Şili ve Hawaii’de bulunan çok sayıdaki yer bazlı teleskop da dahil olmak üzere, gezegen üzerinde yapılan yaklaşık 100 termal müşahedesi inceledi.
Orta kızılötesi tayf üzerinde, Neptün’e dair şu anda devam eden yer tabanlı müşahedelerle şimdiye kadar gerçekleştirilen en büyük derleme niteliğinde olan araştırma, Neptün’ün stratosferindeki sıcaklıkların (yaz mevsiminde olmasına rağmen) araştırma periyodunun büyük kısmında soğuduğunu, daha sonra 2018 ve 2020 ortasında emisyonda geç bir artış yaşanmasına rağmen, atmosferin yalnızca iki yıl içinde yaklaşık 11 santigrat derecelik bir yükselişle süratle ısındığını ortaya koyuyor.
NEDENİ ATMOSFERİN KİMYASI OLABİLİR
Neptün’deki atmosfer sıcaklığının neden mevsim ortasında bu kadar beklenmedik bir biçimde dalgalandığına gelince, tam olarak emin olamayız lakin araştırmacılar atmosfer kimyasında yaşanan değişimlerin, gözlemlenen değişimlerin altında yatan neden olabileceğini düşünüyorlar. Araştırmacılar yayınladıkları makalede, “Metan güneş ışığını emer ve atmosferi ısıtırken, başta etan ve asetilen olmak üzere, fotokimyasal yolla üretilen hidrokarbonlar stratosferi soğutmaya yarayan güçlü kızılötesi yayıcılardır” diye izah ediyorlar: “Bu ışınımsal ısıtma ile soğutma ortasındaki istikrar, fotokimyasal hidrokarbonların ölçüsü değiştikçe farklılaşıyor.”
Satürn’ün sıcaklığını araştıran daha eski araştırmalar, atmosferik bulutlarda bulunan kimyasalların etkileşiminin sıcaklıklara tesir edebileceğini, azamî güneş ışınımından evvel sıcaklık tepeleri yaşanmasına neden olabileceğini ortaya koymuştu ve burada da emsal bir durum kelam konusu olabilir. Araştırmacılar, “Bununla bir arada, Neptün’ün 165 yıllık yörünge devri hesaba katıldığında, mevsimsel değişimlerin on yıllar boyunca kademeli biçimde gerçekleşmesi beklenir” diyor: “2018 ve 2020 yılları ortasında saptanan hızlı değişimler, mevsimsel reaksiyon açısından şaşırtan seviyede süratli görünüyor… Neptün’ün atmosferinde kısa vakit aralıklarında ve hem bölgesel hem de global ölçeklerde ek süreçler devreye giriyor üzere görünüyor.”
BAŞKA İHTİMALLER DE KELAM KONUSU
Bir başka açıklama, Neptün üzerinde görülen karanlık girdapların tesirleri de dahil olmak üzere, gezegenin hâlâ çözmekte olduğumuz bilmecelerinden bir başkası olan atmosferik bulut kompozisyonunu ve kimyasını etkileyebilen hava değişimleri olabilir. Araştırmacılar, Güneş’in faaliyet döngüsünün getirdiği ışıma değişimlerinin bir halde Neptün’ün atmosferinde bulunan fotokimyasal değişimleri harekete geçirebileceğini ve bunun da şahit olduğumuz sıcaklık dalgalanmalarını yine denkleme dahil edebileceğini vurgulayarak, Güneş’teki değişimlerin de dikkate alınmaya bedel olduğunu lisana getiriyor.
Tam manasıyla bildiğimiz tek şey, bu meçhul ve uzak dünyayla ilgili en son gizem olan bu şaşırtan ölçümlerin temeline ulaşmak için çok daha fazla araştırmaya muhtaçlığımız olacağı. Roman, “Bana kalırsa, Neptün büyük kısmımız için çok ilgi alımlı, zira onunla ilgili hâlâ çok az şey biliyoruz” diyor: “Bütün bunlar, Neptün’ün atmosferiyle ilgili daha karmaşık bir resme ve vakitle nasıl değiştiğine işaret ediyor.”
Yazının özgünü Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
