Ludovic Slimak, Clement Zanolli, Jason E. Lewis
Alplerin güney Fransa’da kalan yamaçlarında bulunan yaklaşık 100 metre yüksekteki mütevazı bir kaya sığınağı, Rhône Irmağı Vadisi’ne bakar. Burası, bölge üzerinde stratejik bir nokta; çünkü Rhône bu bölgede, iki dağ sırası ortasında kalan bir darboğazdan geçiyor. Bu kaya barınağının sakinleri, günümüzde kıtanın en işlek otoyollardan birinde süratli trenlerin ve günde 180.000’e varan aracın seyahat ettiği geçiş noktasında, binlerce yıl boyunca Akdeniz bölgesi ile kuzey Avrupa ovaları ortasında göçen hayvan sürülerine hakim bir pozisyona sahip oldular.
1960’larda ün kazanan ve Fransız halk kahramanı Louis Mandrin’i onurlandırmak hedefiyle isminin verildiği ‘Grotte Mandrin’ isimli hafriyat alanı, 100 bin yılı aşkın bir müddettir değerli bir bölge. Paleolitik devirde yaşayan eski avcı-toplayıcıların gerilerinde bıraktıkları taştan yapılma eserler ve hayvan kemikleri, kuzeyden esen ünlü ‘mistral rüzgarlarının’ buraya taşıdığı buzul tozuyla süratlice örtülmüş ve kalıntıları düzgün korunmuştur.
YOLLAR 54 BİN YIL EVVEL KESİŞTİ
Araştırma grubumuz, 1990 yılından bu yana mağara tabanında en üst kısımda yer alan 3 metrelik tortuyu dikkatle araştırıyor. El imali yapıtlara ve diş fosillerine baktığımızda, Mandrin bölgesinin, çağdaş insanların Avrupa’ya birinci sefer ne vakit ayak bastıklarına ait genel kabul gören öyküyü tekrar yazdığına inanıyoruz.
İnsanların kökenlerini araştıran bilim insanları, 300 bin ilâ 40 bin yıl evvel Neandertallerin ve onların cetlerinin Avrupa geneline yayılmış olduğu konusunda çoğunlukla hemfikir. Bu periyotta kimi vakitler Levant’ta* ve Asya’nın kimi bölgelerinde çağdaş beşerlerle temas kurdular. Akabinde, günümüzden yaklaşık 48 bin ilâ 45 bin yıl evvel, çağdaş beşerler -kısacası biz- dünyanın geri kalanına yayıldı ve Neandertallerle birlikte öteki tüm arkaik beşerler yeryüzünden silindi.
Science Advances isimli mecmuada, çağdaş insanların 54 bin yıl evvel Mandrin’de yaşadıklarını gösteren delilleri nasıl keşfettiğimizi anlatıyoruz. Bu alanın geçmişi, çeşidimizin daha evvel Avrupa’da yaşadığı düşünülen tarihten yaklaşık 10 bin yıl öncesine uzanıyor ve Bulgaristan’daki bilinen en eski bölgeden 1700 kilometre daha batıda. Ve büyüleyici bir halde, Neandertaller tıpkı mağarayı çağdaş insanın kullanımından evvel ve sonra kullanmış üzere görünüyor.
KÜÇÜK TAŞ NOKTALARDAN VE BİR DİŞTEN SAĞLANAN İPUÇLARI
Grotte Mandrin hafriyatlarının birinci on yılı içerisinde ortaya çıkan birinci ilgi cazibeli bulgu, ‘E Tabakası’nda tanımladığımız 1.500 çok küçük üçgen taş noktaydı. Uzunluğu 1 cm’den biraz daha az olan bu noktalar, ok uçlarını anımsatıyor. Mağaradaki Neandertal yapıtlarının etrafında bulunan 11 arkeolojik katmanda öbür teknolojik öncülere ya da ardıllara ait bir bulgu mevcut değil.
Peki, onları kim yaptı? Orta Rhône Vadisi’nde bulunan birkaç diğer yer daha bu küçük noktalardan barındırıyor. Ne var ki bu alanlar uzun vakit evvel kazmalarla kazıldı ve bu durum noktaların vakit içinde birebir anda mı yoksa kademeli biçimde mi ortaya çıktığını, tahminen de Neandertallerin bunları yapmak için yeni yollar geliştirip geliştirmediğini anlamamızı zorlaştırdı. 2004 yılında, takımımızdan biri olan Ludoviç Slimak, bu ayırt edici geleneğe, bu kadar küçük noktaların birinci bulunduğu yerin ismini vererek “Neronian” dedi.
Karşılaştırma yapabilmek için daha fazla mahallî hafriyat alanı olmasa da, ikimiz, Laure Metz ve Slimak, geçmişi 54 bin yıl önceye dayanan ve çağdaş insanların mutlaka yaşamış olduğu bir bölgeyi inceledik: Bölge, Doğu Akdeniz’deydi. Bilhassa de Beyrut yakınlarında bulunan Ksar Akil bölgesi, Avrasya’nın tamamındaki en uzun ve en güçlü Paleolitik kayda mesken sahipliği yapıyor.
Ksar Akil’de bulunan taş eserler üzerinde yaptığımız incelemeler, Mandrin’dekilerle tıpkı büyüklükte ve birebir teknik geleneklerle yapılan küçük noktalara benzeri haller içeren eski bir tortu katmanını açığa çıkardı. Bu benzerlik, Neronian yapıtlarının Neandertaller eliyle değil, bu bölgeye zannettiğimizden çok daha evvel ulaşan bir küme çağdaş insan kaşifi tarafından yapıldığını kuvvetli biçimde düşündürüyor.
Bulmacanın son modülü, 2018 yılında, grubumuzdan Clément Zanolli’nin hafriyat esnasında farklı katmanlar içerisinde bulduğumuz dokuz hominin [insansı] dişini tahlil etmesiyle açığa çıktı. Bilgisayarlı tomografi kullanılarak yapılan hassas tahliller ve yüzlerce öteki fosille yapılan karşılaştırmalar sonucunda, 2 ilâ 6 yaş ortasındaki bir çocuktan geriye kalan tek bir süt dişi olan Mandrin E Dişi’nin ilkel bir çağdaş beşerden günümüze ulaştığını ve bunun bir Neandertal’e ilişkin olamayacağını tespit edebildik.
Taş noktaların yaratılmasında kullanılan teknolojilere ve öbür bölgelerdeki genel görünüme bu fosil ispatları da eklediğimizde, Grotte Mandrin’de bulunan Neronian noktalarını yaratanların çağdaş beşerler olduğu sonucuna ulaşıyoruz.
KAMP ATEŞİ KATMANLARINI AĞAÇ HALKALARI ÜZERE OKUMAK
Öte yandan, Mandrin’de gerçekleşen keşifler bunlarla bitmiyor. Hafriyat alanının katmanları içinde, fosiller ve el imali eserler ile birlikte, barınak duvarlarının ve çatısının yıkılarak toprak altına gömülen modülleri da mevcut.
Neandertaller ve çağdaş beşerler bu alanda ateş yaktığında, duman bu yüzeylerde bir kurum katmanı bırakıyordu. Akabinde, sonraki mevsimde ‘speleothem’ denilen ince bir kalsiyum karbonat katmanı onu kaplıyordu. Bu döngü yine ve yine gerçekleşti.
Bu kurum kaplı tonoz modüllerini birinci olarak 2006 yılında keşfettik ve grubumuz her yıl Mandrin’in her bir arkeolojik katmanında binlercesini daha buldu. Takım üyesi Ségolène Vandevelde tarafından sürdürülen on yıllık bir araştırma, bu kalıntıların, kümelerin yerleşim alanını hangi sıklık ve müddet ile ziyaret ettiklerini anlamak için ağaç halkaları üzere okunabileceğini ortaya koydu ve insan kümelerinin 80 bin yıl boyunca yaklaşık 500 sefer Mandrin’e geldiğini açığa çıkardı.
Bunun akabinde Vandevelde, mağaradaki son Neandertal ateşi ile birinci çağdaş insan ateşi ortasında ne kadar müddet olduğunu tespit edebildi ve Grotte Mandrin’i kullanan Neandertaller ile buraya yerleşen çağdaş beşerler ortasında sırf en fazla bir yıl olduğunu saptadı.
Modern beşerler 40 yıl müddetince, yani bir ya da iki jenerasyon boyunca her yıl Mandrin’de konakladıktan sonra, tıpkı ortaya çıktıkları üzere süratli ve gizemli bir halde ortadan kayboldular. Daha sonra, akabinde gelen 12 bin yıl boyunca Neandertaller Mandrin’e tertipli biçimde tekrar yerleştiler.
AYNI BÖLGEYİ PAYLAŞAN BİRDEN FAZLA İNSAN TÜRÜ
Peki bu çağdaş insan kümeleri Batı Avrupa’ya nasıl bu kadar erken geldi?
Avustralya’da elde edilen arkeolojik ispatlar, çağdaş insanların bu kıtaya yaklaşık 65 bin yıl evvel ulaştığını ortaya koyuyor. Elbette, oraya ulaşmak için açık okyanusu geçebilecek bir tekneye muhtaçlıkları olmuştu. Bu yüzden, Akdeniz’de yaşayan insanların 54 bin yıl evvel tekne üretecek teknolojilere sahip olduklarını ve bu teknolojileri, bu denizin kıyı şeridini keşfetmek maksadıyla kullandıklarını varsaymak güç değil.
Grotte Mandrin’de bulunan yapıtları üretmek için kullanılan çakmaktaşının çıkarıldığı taş ocaklarından, hem Neandertallerin hem de çağdaş insanların, hafriyat alanının etrafındaki her tarafa hakikat yaklaşık çapı 100 km olan bir alanda dolaştığını biliyoruz.
Modern beşerler bu kadar kısa bir vakit diliminde bu kadar geniş ve çeşitli bir arazi sathında bulunan bütün bu taş ocaklarını nasıl öğrendiler? Neandertallerle bilgi alışverişinde bulunabildikleri ya da onlardan rehberlik hizmeti alabildikleri bir alakaları mi vardı? Bu, iki kümenin birleştiği bir an mıydı?
Mandrin’de sürmekte olan araştırmalarımız, Avrupa’daki en eski atalarımızla ilgili bu ve öteki sorulara ışık tutacak.
*Levant, Akdeniz’in doğu kıyılarında bulunan geniş bir araziyi tanımlamak için kullanılan, hudutları kesin olmayan, coğrafik, tarihî ve kültürel bir isimlendirme. Genel olarak tarih süreci içerisinde Toros Dağları’nın güneyinde, Orta Doğu’da bulunan geniş bir alanı belirtir.
Yazının yepyenisi The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
