Gülsen Ç. Saçık
Şiir üzere ismi dikkatimi çekiyor birincinin; ‘Mısır Koçanlarını Kızartan Koku’. Kendi içinde müzikal bir ahenk taşıyor. Siyah fon üzerine ince el personelliği ile işlenmiş sıra dışı -farklı yorumlara açık- kapak resmi, bayan elinin değdiğini fısıldıyor kulağıma.
İçeriği hakkında fikir yürütemiyorum. Fakat isminden ve kapağından biçime odaklandığını sezer üzereyim. Kitabın üzerinde çeşidinin roman olduğu yazıyor. O denli bir roman ki, tıpkı anda bağımsız olarak da okunabilen, birbirine el vermiş on beş modül öyküden oluşuyor. Bir manada bütünlüklü olmayan parçalanmış bir roman, başka manada geçmişte yaşananların muhakkak objeler tarafından çağrışımlarla anımsandığı, yarım kalan, okurun zihninde süren hikâyeler… Müellif tahminen de şunu söylemek istiyor, diye düşünüyor insan: Öyküler sonsuzdur. Hele ki birinci anlatılan birebir isimli öyküye dönülüyorsa… Birebir isimle da olsa değişik içeriklerle öykü devam edecek diyordur belki… Olamaz mı?
Okudukça susmayan iç sesim bu kitap hakkında yazmamı söylüyor bana. Muharririn birinci kitabı olduğu halde hayranlık verici, özgün, şaşırtan, acemi olmayan üslubu beni kendine çekiyor. Kitabın başında ve sonunda yer alan tıpkı isimli lakin belli farklar içeren iki öyküye postmodernizm açısından bakmak istiyorum.
KEÇİ KILINDAN HEYBE – İLK
Yazar, on bir yaşındaki kız çocuğu Ezima’yı bir bahçede, ‘Mısır Koçanlarını Kızartan Koku’nun içinde, -bir yakada gerçek, başka yakada kurgu olan köprüde- bilhassa bırakarak giriyor anlatıya. Daha sonra bu köprünün iki yakasını birbirinin üzerine katlıyor; gerçek ve kurmacayı iç içe geçiriyor. Başkarakter Ezima, genzini yakan, acıtan, terleten, öksürten bu istilacı kokuyla gerçeklikten kopup kurmacaya hakikat yol alıyor. “Ezima yedi yıl sonra, o birkaç saniye içindeki yaşadıklarını bir kıssanın birinci paragrafına benzetecekti.” (s.7) Metin, anlatıcı Ezima’nın –yazarın- zihninde gerçeklik ve kurmaca ortasındaki bu belirsizlik, bölünmüşlük çatışmasıyla kuruluyor.
Ne yapmak istediğini yeterli bilen bir müellif Nibel Genç. Üstte kendinin olduğu bir üst kurmaca ile çerçevelendiriyor kıssasını. Orta sıra metne girip çıkarak okuru yönlendiriyor ve ilerleyen sayfalarda muharrir olacak Ezima’nın gözünden üçüncü tekil şahısla, “O” perspektifiyle anlatıyor. “Gerçek olanla olmayan iç içe geçmiş ve Ezima’yı bir kıssanın içine yerleştirmişti. Ezima da kurgunun önüne çıkardığı patikada yürürken sayısız şeyin içinden mısır koçanlarını seçmişti.” (s.7)
Nibel Genç, metnin başlangıcında kıssasını oluştururken metni yaratma sürecini de net bir biçimde metnine katıyor böylece. Bir yandan okura sen kurgulanmış bir metnin içindesin bunu unutma derken; öte yandan belli bir tarih verip -3 Eylül 1994, “Mısır Koçanlarının Kızardığı Gün”- diyerek okuru gerçekliğe ikna etmek istercesine aksisini yapıyor.
Mısır Koçanlarını Kızartan Koku, Nibel Genç, 192 syf., Nota Bene Yayınları, 2017. Metnin içine girdiğimizde “Mısır koçanlarını kızartan koku ne?” sorusu zihnimizde dolaşıyor. Bu merakla Ezima’nın damarlarında kan yerine dolaşan, onu esir alan, içini yakıp kavuran kokunun peşine düşüyoruz onunla birlikte. Müellif bu ortada tekrar giriyor metne ve bize Koku’nun bu kıssada temel izlek olduğunu söylüyor.
Koku sözcüğünü kırk yerde geçirerek bu izleği Ezima’ya ve okura metin boyunca takip ettiriyor. Kıssanın her yerine yayıldıkça yayılan koku, kâh kızgın saca yapışan kedi tüyünün kokusu oluyor, kâh yaralı bir katırın közlerin üstüne düşen kanının kokusu… Adeta özneleştiriyor bir yerde; “… kokunun mısır koçanları içinde bir şey aradığını düşündü,” (s.13) Kokunun Meyman köyünü yok ettiği, Ezima’nın çocukluğuna el koyduğu gün milat oluyor. Ezima bu kokuyu tadıyor (acıdır), duyuyor (iliklerine kadar), görüyor (mısır koçanlarını bile kızarttığını), kokluyor, tüm hücreleriyle ve ruhuyla hissederken o gün büyüdüğünü anlıyor.
Okur da alıyor Ezima’nın benliğine işleyen kokuyu. Aslında metafor olan koku; metafordan çok daha fazla şeyi temsil ediyor. O denli bir koku ki kıssa boyunca üzerine siniyor, okuyanın burnunun direğini kırıyor adeta. Müellif “Keçi Kılından Heybe”de ‘Mısır Koçanlarını Kızartan Koku’nun öyküsünü kurmacanın hakikatini üreterek estetik bir biçimde seriyor göz önüne.
Özenli bir lisan personelliği var Genç’in. Bu akıcı lisanı her satırda okuru sarıp sarmalıyor. Sözlerle o denli içli dışlı ki Ezima, objelerin rengini kendi sözcükleriyle tekrar belirliyor. “Kokunun söz rengi kahverengiydi.” (s.12) Ezima kendi kurallarını kendi koyan düş gücü sınırsız bir çocuk. Kimliğini kendi lisanıyla, kendi sözcükleriyle tanımlıyor.
Nibel Genç, anlatıcı Ezima’ya bir masal içinde olduğunu düşündürüyor. Hayalbaz küçük bir kız o; ortasında kaldığı, mısır koçanlarını kızartacak kadar zehir kokan savaştan nefret ediyor. Yaşadığı katı gerçeklikle fakat hayalinde masallar, oyunlar, kıssalar uydurarak hayata tutunarak baş edebiliyor. Hatta uydurduğu masalların birinde kendi acısını yalnızca Zeze’nin anlayacağına inanarak ikisini birebir yazgıya ortak ediyor ve tıpkı masalın içine hapsediyor. O, kendi gerçeğini kurmaca üzerinden sözlerle ilmek ilmek örüyor. Üretiyor. “Ezima kurmacaya inanabilirdi,” … “Gerçek kurmacaya benzeriyse tartısı hafifleyebilir, değişmezlikleri belirsizleşebilirdi.” (s.20)
Metin çok sesli. Anlatıcı Ezima’dan diğer, müellifin sesi var. Ayrıyeten kıssadaki karakterlerin her birinin sesi var. Birebir isimdeki öteki “Keçi Kılından Heybe” öyküsüne kadar Ezima’ya el veren bireylere –görünüşte aile bağları ile birbirine bağladıklarına- kendi öykülerini anlattırıyor müellif.
Genç, hem realist hem sürrealist açıdan anlatıyor metnini. Kıssanın başında anlamlandırma bulanıklığına düşürüyor okuyucuyu. Güzel bir bulanıklık bu. “Nasıl?”, “Ne?” sorularını sorduruyor. Metne faal olarak katılan okur anlatıcıyla eş vakitli o soruların peşinden koşuyor.
Ezima’da, hayalinde geriye dönüp, yaşadıklarının farklı olabileceği olasılıkları hesaplayarak, şimdiyi dönüştürme gayreti var. Borges’i selamlama gibi… Ayrıyeten Sait Faik’i ‘Semaver’le anarken, “Tütün Tabakası” isimli hikayesindeki -İ- (İsyan-İskân-İmza) üçgenleri, Kafka’nın metinlerindeki otorite (İktidar-Baba-Anne ya da iktidar-bürokrasi-evrak) üçgenlerini akla getiriyor.
Yazar her ne kadar Meyman (yok lakin var) Köyü’nü, İsviçre’de bir kasabayı ve İstanbul’u yer olarak işaretlese de asıl yer Ezima’nın zihni. Vakit da yere koşut olarak ileri geri sıçrayarak Ezima’nın belleğinde esniyor, genişliyor ve bükülüyor. Her postmodern metinde olduğu üzere vakit da, yer da ön planda değil.
Yazar, karakterine ayna karşısında yakışıksız yüz oyunu oynatıyor. Ezima diğerlerinden aldığı organlarla yüzünün görünümünü eğiyor, büküyor, çarpıtıyor. Tıpkı dünya üzere karmakarışık, birbiriyle uyumsuz, modüllü hale getiriyor. Ayna artık bu parçalanmış dünyada gerçeği yansıtmıyor natürel ki… Ezima, “Kimi vakit oburu olmak kimi vakit da kendine oburu olmak istiyordu.” (s.23) Nibel Genç’in bir başarısı da karakterini, bu türlü, olmak istediği üzere aktarabilmesi.
KEÇİ KILINDAN HEYBE – SON
Ezima, anlatıyı başa döndürür. Bütün bu anlattığı kıssaların aslında Ezima’nın zihninde yaratılıp şekillendiğini söyler müellif. “Keçi Kılından Heybe”nin hem metafor hem öykü ismi olduğunu tabir eder. Ezima masa başındadır artık ne ki zihni bir Meyman’da bir şurada bir burada öyküden kıssaya, vakitten vakte sıçramaktadır. Aslında Ezima hiçbir yerdedir. “Ezima ne de olsa bir roman karakteridir.” (s.187) Ezima tekrar, -Mısır Koçanlarını Kızartan Koku’nun olduğu- güne bakar zihninin penceresinden: Dedesinin kardeşine Waye İvrayim’in alevlere hakikat koşuşunu görür. Tıpkı vakitte ona “Gitme!” -diye bağırıldığını da duyar…
Keçi kılından heybenin içi Ezima’nın anlattığı öykülerle dolmuş taşmıştır. On beşini anlatmıştır. Daha da anlatacakları vardır. Bu metinler kıssa olur, roman olur. Hangi tipi uygun görürse muharrir.
