Ölüm, yoksulluk, aşk, aile, öksüzlük, aidiyet ve her geçen gün fakiri, kimsesizi kendi çarkları içinde çürüten sistem…
Mine Söğüt, son romanı ‘Başkalarının Tanrısı’nda sokağa kulak veriyor. Sokağın gerçek kirine bulanmış insanların bir bebek etrafında yine ömürle kurdukları ilgiye odaklanan Söğüt, birebir vakitte neoliberalizmin yarattığı kentsel dönüşüm ve soylulaştırma siyasetlerinin fakirler üzerindeki tesirini mercek altına alıyor.
Günümüzün bu can yakıcı problemlerini edebiyatın imkanlarıyla sorgulayan Söğüt, “Sanat, bilhassa de edebiyat vaktinin problemlerinden direkt beslenir. Yeni ekonomik düzenle birlikte sınıfsal tariflerde oluşan değişiklik ve bu yeni sınıf tariflerinin sıkıntıları haliyle edebiyatın da ana sıkıntılarından biri olur. Şu anda yalnızca bu ülkede değil tüm dünyada sanat bireye bu türlü bir yerden mercek tutmaya çalışıyor. Halkların, ülkelerin, ihtilallerin ya da siyasi rüzgarların değil, meskenine içine kapanmış ve sert bir çaresizlikle hayatını yine anlamlandırma uğraşına girmenin buhranına kapılmış bireyin cebelleştiği maddi ve ruhsal bir yoksulluğa öbür diğer yerlerden bakmaya çalışıyor” diyor.
Mine Söğüt’le Can Yayınları tarafından yayımlanan son romanı ‘Başkalarının Rabbi’ni konuştuk.
‘Başkalarının Tanrısı’ günümüzde hayli gündem olan bir sıkıntıya odaklanıyor: ‘Evi terk etmek’ ya da yeni bir ‘ev’ aramak… Sizin için aidiyet ne mana söz ediyor?
Üzerine en çok düşünmemiz gereken iki kıymetli kavram var: Mülkiyet ve mahremiyet. Kapitalizmin, kendisini rasyonelleştirmek için vahşice kutsallaştırdığı bu kavramları sorgulamaya başladığınızda mesken sizi “dışarıdan” koruyan bir savunma silahına dönüşüyor. Meskeninize saklanıyorsunuz ve savaştaki yerinizi alıyorsunuz. Hayati bir sığınağa dönüşen “evi” ayakta tutmak için içeride de bir iktidar modeli geliştiriyorsunuz. Dışarda sizin varlığınızı tehdit eden bir kötücül iktidar ve o iktidarı içinde tekrar modellediğiniz konut ortasında sizi sıkıştıran hayatı hakikaten anlamanız, o hayattan bir huzur ve itimat beklemeniz imkansız hale geliyor.
Evi terk etmek ya da yeni bir konut aramaya buradan bakmaya çalıştığım bir roman Oburlarının Yaradanı.
‘ZİHNİMDE ‘NEDEN?’ SORUSU OLUYOR’
‘Başkalarının Tanrısı’ üslubuyla ve ele aldığı tartışmalara tezler üretmesiyle epey doyurucu… Bir romana nasıl hazırlanıyorsunuz? Nelerden besleniyorsunuz?
Hep birlikte yaşadığımız şu fecî hayattan, zehirli gündemden, tehlikeli nizamdan, endişelerimizden, yanlışlarımızdan ve çıkışsızlıklarımızdan… Beslendiğim daha doğrusu tetiklendiğim odaklar bunlar. Zihnimde her vakit bir “neden?” sorusu oluyor. Her roman ya da kıssa, bu “Neden” sorusuna yanıt arama uğraşı.
Oburlarının Rabbi, Mine Söğüt, 160 syf., Can Yayınları, 2022. Eserlerinizde her daim alışılmışın dışında karakterler var. ‘Başkalarının Tanrısı’ da dört farklı karakteri yan yana getiriyor. Kimi hafızasını kaybetmiş, kimi bacaklarını, kimi de konfor alanını… Bu tercihin sebebi nedir?
“Alışılmışın dışında” diye tanımladığınız o karakterler aslında görmeyi reddettiğimiz lakin etrafımızda, çok yakınlarımızda olan kalabalık bir insan topluluğunun içinde var olan karakterler. Alışmamız değil lakin fark etmemiz ve varlıkları üzerine düşünmemiz, dertlenmemiz, bir sorumluluk hissetmemiz gereken karakterler. “Efsun abla” ya da “Matruşka” karakterini düşünün. Yalnızca büyük kentlerde değil artık küçücük kasabalarda bile her gün yerlerde sürünen sayısız engelli dilencinin, yol kenarlarında dilendirilen sokak çocuklarının yanından geçiyoruz. Delirerek sokaklara düşen insanların günbegün artmasının manası üzerine düşünmekten kaçınıyoruz. O yüzden o karakterler alışılmışın dışında karakterler değil daha çok görmezden gelmeye alıştığımız karakterler.
Özellikle orta sınıfın toplumla kurduğu bağ ve bu bağlantı etrafında vicdanıyla aldığı kararlar sanatta işlenir oldu. Son romanınızın anlatıcısı da bu türlü bir sosyo-ekonomik sınıftan geliyor. Bu noktada bugünün bireyinin ruh haline dair ne söylersiniz?
Sanat, bilhassa de edebiyat vaktinin sıkıntılarından direkt beslenir. Yeni ekonomik düzenle birlikte sınıfsal tariflerde oluşan değişiklik ve bu yeni sınıf tariflerinin sorunları haliyle edebiyatın da ana sorunlarından biri olur. Şu anda yalnızca bu ülkede değil tüm dünyada sanat bireye bu türlü bir yerden mercek tutmaya çalışıyor. Halkların, ülkelerin, ihtilallerin ya da siyasi rüzgarların değil, meskenine içine kapanmış ve sert bir çaresizlikle hayatını yine anlamlandırma uğraşına girmenin buhranına kapılmış bireyin cebelleştiği maddi ve ruhsal bir yoksulluğa öbür öteki yerlerden bakmaya çalışıyor.
‘DÜNYA NE KADAR KİRLENİYORSA MUHARRİR DA O KADAR KİRLENİYOR’
Romanda ‘kirli’ lakin gerçek bir atmosferle karşı karşıyayız. Günümüz muharrirleri ne kadar ‘kirleniyor’ sizce?
Kirlenmeden yazmanız zati mümkün değil. Dünya, hayat, insanlık ne kadar kirleniyorsa, muharrirler da fark ederek ya da etmeden, o kadar kirleniyorlar.
Kentsel dönüşüm ve soylulaştırma siyasetleri yoksulluğu daha da görünür kıldı. ‘Başkalarının Tanrısı’ da tam olarak bu noktada öne çıkıyor ve kentsel dönüşümün asıl muhataplarına kelam hakkı tanıyor. Yıkılan ve tekrar yapılan kentler kimleri dışarı atıyor? Dışarı atılanlar ne istiyor?
İnsanlık tarihine gerçekçi bir yerden bakmaya yürek ederseniz şunu çabucak fark edersiniz: İnsan, hayatı anlamlandırmaya, kendi tasavvuru olan bir cennetten kendisini atarak başlar. Soyutlama yeteneği, insanı hem başka canlılardan ayıran en büyük özelliğidir, hem de onun en büyük lanetidir. Gelişme probleminde soyutlama yeteneğinin suratına yetişemeyen şuuru yüzünden paradokslarla bezenmiş bir tertibin içinde en baştan beri daima acı çeker. Buradan bakarsak sıkıntıya, insanı kimse sistemden dışarı atmaz. O kendisi atlar. Tıpkı kendi hayalindeki cennetten kendi kendisini kovduğu üzere… Bu yüzden insanı kentlerden dışarı atılanlarla o kentleri yıkanlar ve onları atanlar ortasındaki fark o denli sandığımız kadar fazla değildir. Yani dünya güzellerle berbatların değil âlâ olmak nedir hiç umursamayanların bir ortada yaşadığı bir yerdir.
‘DÜNYANIN BÜTÜN ÇALIŞANLARININ BİRLEŞMESİNİN KURTULUŞ OLAMAYACAĞINI DENEYİMLEDİK’
Neoliberal siyasetlerin yarattığı en büyük yıkımlardan biri de ‘birey’in kutsanması… Bu kutsanmada ekonomik olduğu kadar kültürel tahribatın da tesiri olduğu bir gerçeklik… Meğer sizin romanınızda birbirinden kopamayan karakterler var. Burada birlikte olmak bir mecburilik mu yoksa tersine sisteme direnme biçimi mi?
Aslında yalnızca benim kahramanlarım değil, onları dışlayan dünyanın kahramanları da bir aradalar. Ve benim kahramanlarım da aslında tıpkı öbürleri üzere bir ortada durmakta direttikleri için tekrar ve tekrar yıkılmaktalar. Şair Musa’nın metruk bir binada tek başına yaşamakla ilgili kurduğu kısacık bir hayalden süratle vazgeçmesi ve bir bebeğin sorumluluğuyla bir aşkın rüzgarına yine yenilmesi, bireyi kendi tekil varlığına güvenmekten korkutan bir sistemin güçlü silahlarına işaret eder. Dünyanın bütün emekçilerinin ya da patronlarının birleşmesinin bir kurtuluş olamayacağını deneyimledik. Tahminen de artık kurtuluşu bir ortada olmakta değil, isteklerine ve sorumluluklarına sahip çıkan, yeterli bir allaha, güzel bir devlete, yeterli bir sisteme değil, yalnızca ve yalnızca kendisine güvenen bağımsız ve “iyi” bireyler olmakta aramak gerekiyor.
‘İNANÇ DA İKTİDAR DA TANRISAL KAVRAMLAR DEĞİL’
‘Başkalarının Tanrısı’ kendi içinde birçok sıkıntıyı tartışıyor demiştik. Bunların başında da satır ortalarındaki ‘inanç’ ve bunun sonucunda ortaya çıkan ‘iktidar’ yer alıyor. Bu mevzuda ne dersiniz?
İnanç da iktidar da insanlığa doruktan vahiy yoluyla indirilmiş, tanrısal kavramlar değildir. Her iki kavramı da insan kendi maharetleriyle inşa ettiği şu hayatın içinde biçimlendirmiş ve kendi başına bela etmiştir. O yüzden kendi hüneri olan bu yapıları tıpkı biçimde yeniden kendisi yerle bir edebilir ve birkaç yüzyıl içinde de edecektir. İktidarsız ve inançsız bir dünyada mevcut kıymetlerin yerinde daha yapan kıymetler inşa eder mi orası meçhul lakin değişim kaçınılmaz.
Romanda, ‘evini terk eden’ karakterin gözünden yeni bir dünyanın inşasını görüyoruz. Bir edebiyatçı olarak ne dersiniz? Yeni bir dünya mümkün mü?
Bana sorarsanız asıl şu anda yaşadığımız dünya imkansız olmalıydı. Bu müthiş dünya halihazırda mümkün olabildiğine nazaran… Her şey mümkün.
Okurlarınızı bekleyen yeni çalışmalarınız nelerdir?
Şu sıralar bir biyografi, bir kent kitabı ve bir tiyatro oyunu üzerine çalışıyorum. Lakin bunlar üzerine çalışırken birden ortaya farklı bir şey de çıkabilir. Çünkü benim hayatımda da her an her şey mümkün…
