Mezopotamya gizem kültüründe ‘tılsım’

Tülin Cengiz

Bilinmeyenin ötesine geçme dileği beşerle bir arada var oldu Bilim büyü din yolları Escort bayan farklı olsa da nihayetinde insanın bilme uğraşından doğmuş etkinlikler İşte bu etkinliklerden birisi olan tılsım doğaüstü güç taşıdığına inanılan kelamlar ve sembollerdir Bu kelam ya da semboller rastgele bir objeye Escort işlenmiş ya da okunmuşsa o obje tılsımlı olur Tılsımlama uygulamasının en yaygın örnekleri ise gömlekler yüzükler kolyeler başta el olmak üzere çeşitli hallerde objeler muska ve şifa taslarıdır Bunlar birebir Bayan escort vakitte birer amulettir Tılsımla amuletin ayrıştığı nokta ise amulette doğaüstü gücü taşıyanın direkt objenin kendisinin olduğuna inanılmasıdır Münasebetiyle tılsım da amulet de tarihin her devrinde her uygarlıkta görülen makus tehlikeli olandan muhafazaya korunmaya yönelik uygulanan kültürel pratiklerdir

Yazgısını mukadderatın eline bırakmak istemeyen Mezopotamyalılar da dehşetler ve bu endişelerle başa çıkmak için tılsımları kullandılar Mezopotamya da tılsımlar hakkındaki bilgileri ise arkeolojik bilgiler ya da çivi yazılı kil tabletlerden öğreniyoruz Hatta bu tabletlerin kendisinin bile bir tılsım olarak kullanıldığını söyleyebiliriz Bunlar bilhassa çocukları kötülüklerden koruduğuna inanılan üzeri çivi yazılı muska biçiminde tabletlerdir Tabletlerin yanı sıra kötülük ya da tehlikeye karşı kullanılan ve kişi üzerinde taşıyabilsin diye kolye bilezik ve halhal biçiminde ipe dizilen tılsımlı taşlar vardır

Mezopotamya tılsımlarının kullanım gayeleri insanların gereksinimlerine paralel olarak çok çeşitlidir Örneğin eski Babil devrine ilişkin üzerinde cinsel içerikli fotoğraflar olan levhalar cinsel meselelere karşı kullanılan tılsımlardır Ruhsal sıkıntılara karşı ise hastanın boynuna takılan ve içinde tılsım bulunan küçük torbaların dizildiği ipler kullanılmıştır Ticarette kullanılan silindir mühür de bir tılsım aracı olarak karşımıza çıkabilir Bu tıp mühürlerin üzerine işlenen büyülü kelamlar sahibinin uzun ve sağlıklı bir hayat sürmesi içindir

Genellikle yerlerin kapı ve girişlerinde gömülü olarak bulunan Lugal irra ve Meslamta EA ismindeki ikiz ilahların heykelleri ya da sembolleri de birer tılsımdır Kapıların koruyucusu olarak bilinen bu ilah çifti Mezopotamya mitolojisinin yer altı ve mevt yaradanı Nergal ile ilişkilendirilmişti Lakin ikiz ilahların betimlendiği Yeni Asur periyoduna tarihlenen bir kolyenin varlığı insanların bu tılsımı yalnızca kapı ya da girişlere gömmediklerini ayrıyeten üzerlerinde taşıdıklarını da gösteriyor

BABİL’İN TILSIMLARI

Mezopotamya nın gizemli uygarlıklarından birisi olan Babil de de üzerinde hami kelamların yazılı olduğu insanların boyunlarına ya da yerlere astıkları birçok tılsım görebiliriz Bunlardan en ilgi cazip olanı küçük boyutlarda ve el biçimindedir Ortalarında bir sırığın üzerine yerleştirilmiş farklı parmak sayılarına sahip el figürleri de vardır

Mezopotamya da tılsım olarak kullanılan bir başka obje de Pazuzu başıdır Pazuzu yeraltı dünyası ile alakalı makûs bir cindir Doğayı ve insanları yıkıma uğratan şiddetli rüzgârı temsil eder Yani bir çeşit rüzgâr cinidir Dağlardan çıkar öfkelidir ve Mezopotamya topraklarına soğuk kırağı ve hastalık getirir Lakin onun öbür cinleri kovan bir yanı da vardır Ki bunlardan biri şimdi anne karnındaki ya da yeni doğmuş bebekleri kaçırıp öldürdüğüne inanılan acımasız Lamaštu dur Gebe ve lohusa bayanlar Lamaštu dan korunmak için Pazuzu başından yapılmış kolyeleri boyunlarında taşır tılsımlı kolyedeki Pazuzu başının aşağıya yani göbeklerine gerçek bakmasına itina gösterirlerdi

Pazuzu nun nasıl kurgulandığını MÖ VIII yüzyıla ilişkin kraliyet mezarında ortaya çıkarılan bir Pazuzu heykelinden anlıyoruz Bu heykelin kare biçiminde bir kafatası iri gözleri bariz elmacık kemikleri ve köpek dişleri vardır Köpeği andıran bedeninden çıkan ve aslanpençesiyle biten insanlarınki üzere kollara sahiptir Sağ kolu atağa hazır biçimde tasvir edilmiştir Dört tane kanadı kuşlarınkine benzeri ayakları ve bacakların varlığı uçma yeteneğini vurgular Pazuzu tarafından kovulduğuna inanılan Lamaštu ise tılsımlarda köpek ve domuz ile birlikte tasvir edilirdi Lamaštu ya ilişkin bir tılsım Gaziantep Zincirli Höyük te bulundu Üzerinde Aramice yazılar bulunan bu tılsımın ön yüzünde Lamaštu kabartması görebiliriz Art yüzde ise içeriği tam olarak anlaşılamamış bir dizi tanrısal sembol ya da işaretler bulunur

Mezopotamya da kullanılan ve epey tesirli olduğuna inanılan bir öbür tılsım da göz halinde yapılmış objelerdir Kuzey Suriye nin doğusunda bulunan Tel Brak ta Göz Tapınağı olarak isimlendirilen hafriyat alanında Geç Uruk Dönemi ne ilişkin binlerce göz formunda tılsım ayrıyeten onlarca yeşil yahut siyah iri gözlü insan figürü ele geçmiştir Birer sanat yapıtı de olan ve saymakla bitiremeyeceğimiz bu objeler her şeyden evvel insanın tabiat ve cihanı anlamaya yönelik uzun tarihi sürecinin şifreleridir

Tılsımlar amuletler uğurluklar arkeolojik ya da etnografik bir materyal olmalarının yanı sıra insanın kaygılarını bize taşıyan objeler oldu Dehşet ise insanlık tarihinin şafağında insanın tabiat ile bağında devinim yaratan itici güçlerden birisi olarak hukuktan siyasete dinden sanata beşere ilişkin her alanı besledi Bilhassa herkese yönelen ortak bir tehdit tehlikeden kaynaklanan kolektif endişeler birebir vakitte ritüel dua büyü tılsım üzere kolektif tahlilleri de beraberinde getirdi İnsanın geçmişine gerçek iz sürüldüğünde karşılaşılan bir göz idolü ya da Pazuzu başı hangi unsurdan yapılırsa yapılsın ya da nasıl tasvir edilirse edilsin insanlığın ezeli endişelerini tabir eden göstergeler olarak hayatımızda yerini alıyor