Gizem Üstündağ
Festival seyahatine 57. Antalya Altın Portakal Sinema Şenliği ile başlayan, 40. İstanbul Sinema Şenliği’nde direktör ve senaryo kategorilerinden muvaffakiyetle dönen “Çatlak”, Fikret Reyhan’ın ikinci uzun metrajlı sineması. Sinema, şimdilerde ise birinci sefer MUBI’de seyircisiyle buluşuyor.
“Çatlak”, bir borcun tüm aileyi darmadağın edişini odağına alıyor. Yıllar öncesinden kalan bir borç, aile içi alaka dinamiklerini değiştirmeye ve sarsmaya yetiyor. Reyhan, maddiyata dayalı bağlantıların pamuk ipliğine bağlı bedellerini keskin bir müşahede yeteneği ile epey yalın ama sarsıcı bir lisanla aktarıyor.
Yıllar evvel İngiltere’de çalıştığı devirde arkadaşından yüklü ölçüde borç alan Fatih, bu borç ile aile içinde kapalı kalmış tüm hasımlıkları, bastırılmış öfkeleri açığa çıkarır. Borç alınan kelam konusu paranın nasıl ödeneceği, vaktinde bu paradan kimin nasıl istifade ettiği ‘’aile yemeğinde’’ günlük, sıradan konuşmalardan tansiyonun giderek arttığı önemli bir krize evrilir. Atışma formunda başlayan diyaloglar giderek şiddetlenir, tıpkı yavaşça büyüyen bir ‘çatlak’ üzere.
BASKILANMIŞ BİR ÖFKE VE TEKİNSİZ BİR GERİLİM
Baskılanmış güçlü bir öfke ve tekinsiz bir tansiyon üzerine kurgulanmış başarılı bir senaryo “Çatlak” ve daha da değerlisi öngörülebilir bir çatışmadan son derece uzak. Tek yerde geçen uzun planlarıyla aşina olduğumuz pek çok sinema var kuşkusuz ancak Reyhan, aile dinamiklerini ele alış biçimiyle ve yer verdiği ince detaylarıyla Türkiye’nin ekonomik durumunu art plana alarak, günümüz Türkiyesi’nin muhafazakar aile biçimine dair başarılı bir tasvir ortaya koyuyor. Karmaşık bir ailenin kaotik atmosferini gerçekçi ve son derece “buralı” nüanslarla gözler önüne seriyor; erkeklerle el sıkışmaktan çekiniyor, örneğin yemek-çay servisini yapan ailenin bayanları oluyor sadece, bir şeylere inandırmak ve inanmak uğruna Kuran imdada yetişsin isteniyor; “el basmak” gerçeği devşirmenin en kolay yolu oluyor ve meskenin çatı katında babadan bilinmeyen içiliyor bira…
Karikatürize edilmeyen karakterler ve klişelere boğulmayan sahnelerle ilerliyor sinema. Hiçbir oyuncuya üstünlük atfetmeden, değişen kamera açılarıyla, karakterler kendi temsil alanlarını yaratıyor. Meskenin nabzını tutan kamera adeta gizleniyor ve her an değişmeye hazır aile dinamiklerinin kaotik çatışmasında buluyoruz kendimizi.
Türkiye’nin kültürel yapısına ve sınıfa dair değerli bir müşahedesi ortaya koyuyor “Çatlak”. Aile içindeki hiyerarşi ise sinemanın merkezinde konumlanıyor. Kimin ne söyleyeceği, çayı kimin dolduracağı, yatalak annenin hangi köşede durup, nereye bakacağı babanın monopolünde gerçekleşiyor ve söylediği tek bir cümle, yaptığı rastgele bir şey evlatları tarafından asla sorgulanamıyor. Otoriteyi yıkmak isteseler bile varlıkları yeniden tıpkı güç tarafından onay görmek istiyor. Birey, eril tahakkümde kalmanın öfkesini içinde taşısa da yeniden birebir öğretilerle, hapsolduğu tahminen de kendisi oluyor.
METALAŞAN PARA
“Borç” sözünün kelamlık manası muhakkak olsa da inanç münasebetini güçlendiren, insani dayanışmanın teminatı halinde yorumlamak mümkün tekrar de. Ama sinema, tüm bu manaların ötesinde söz edilmesi güç bir hakikati ortaya koyuyor. Kapitalizmin işleyişinde rasyonel olan tek şeyin, paranın her şeyi çatlatan bir meta olduğu gerçeğini tüm gerçekliği ile aktarmayı başarıyor. Hayatta kalma gayesiyle ve tahminen de içgüdüsel olarak yaşamaya dair karmaşık bir mana kazansa da para, bu karmaşa içerisinde net bir şeyi açığa çıkarıyor; insan amansız bir bencilliğe gark oluyor. Ömür tasası derin bir bencilliğe evriliyor ve metalalaşan para tüm insanlığa hükmedebiliyor.
Tek bir sorunun etrafında tahlil aranıyor üzere görünse de küçük hesaplarla var edilen “statüleri” muhafaza eforu derin bir çıkmaza sürüklüyor. Herkesin tek sıkıntısı günün sonunda “peki ya ben?” olmuşken, “kutsal” aile ve pahaları ezber edilmiş bir kavramdan öte geçemiyor. Kutsallaştırılan aile kavramı tam da bugünden bildiğimiz o öyküye uyumlanıyor; kapitalizmin kararında, varlığını sadece biyolojik olarak sürdürebiliyor.
Tüm çatlakların menşei toplumun kendisiyken içeride oluşan çatlakları onarmak kolay olmuyor. Varoluşun içinden çıkılmayan tasasında bencilliğin tonu değişse de varlığı silinmiyor. Sistem herkesleştirmeyi hedeflemişken “tüm keyifli aileler birbirine benzese de her mutsuz ailenin kendine mahsus bir mutsuzluğu kesinlikle oluyor.”
