Pandemi sürecindeki kapanma ve bilhassa son bir yıldır tesiri artan yüksek enflasyon ile döviz kurundaki dengesizlik, müzik enstrümanları ve ekipmanları satan butik mağazaları büyük bir krizle karşı karşıya bıraktı. Eserlerin büyük kısmının ithal olması, yerli üretim ekipmanların materyallerinin de yurt dışından gelmesi nedeniyle neredeyse büsbütün dövize bağlık olarak çalışan bu dalda esnaf iflas etmemek için yeni formüller arıyor. Ailelerin bilhassa çocukları için müzik enstrümanlarına ve müzik kurslarına artık bütçe ayıramadığını belirten enstrüman satıcıları ve üretim ustaları, fiyatların abartılı artışı nedeniyle profesyonel müzisyenlerin de artık enstrümana yatırım yapamadığını söylüyor. Döviz kurundaki büyük artış, amatör olarak müzik enstrümanı çalmak isteyenlerin hayallerini ertelemesine, profesyonel müzisyenlerin ise yeni enstrüman almak yerine ellerindekileri tamir ettirerek onlarla yönetim etmelerine neden oluyor.
‘BİLİNÇLİ İNSAN İNTERNETTEN ENSTRÜMAN SATIN ALMAZ’
İstanbul’da uzun yıllardır müzik mağazası işleten Özgür İncirci, mağazaların birinci büyük darbeyi pandemide aldığını, kapanmayla birlikte internet üzerinden satış yapabilecek altyapıya sahip büyük firmaların küçükleri yuttuğunu tabir ediyor: “Pandemi zati küçük olanları yuttu. Büyük firmalar pandemiye girmeden evvel dijital sistemi de çözdükleri için online satıştan büyük paralar kazandılar. Milyon dolarlık distribütörlükler alan firmalar internetten enstrüman ve ekipman satışı yaparak pandemi krizinden karla çıktılar.” İncirci’ye nazaran bugün artık kapanma sona ermiş olsa da pandeminin teşvik ettiği internetten alışveriş alışkanlığı sürüyor. İncirci, bilhassa müzik ekipmanlarının ve çalgıların görülmeden, denenmeden alınmaması gerektiğini hatırlatsa da şöyle devam ediyor: “Enstrüman kelam konusu olduğunda şuurlu tüketicinin internetten enstrüman almasını beklemeyiz ancak bilhassa beyaz yakalı dediğimiz sınıf, pandemide konuta kapanınca müzik enstrümanı çalmaya yönelerek internetten rastgele bir enstrümanı, bilmeden, görmeden, anlamadan satın aldı. Ders alması gerektiğini de bilmiyor, bilinçsiz.”
Özgür İncirci, döviz kuruyla başa çıkamadıkları için ikinci el satmaya başladıklarını belirtiyor. ‘TAMAMEN DÖVİZE BAĞIMLI BİR SEKTÖR’
Müzik enstrümanı ve ekipmanı dalında temel sorun dövize bağımlılık. Kadıköy’de müzik mağazası işleten Ozan Selim, bunu şöyle anlatıyor: “Kur farkı da doğal ki etkiliyor bizi. Fiyatı sabit tutamıyoruz. Örneğin şurada gördüğünüz 18’den aldığımız eseri 14.5’tan satıyoruz. Biz raflarımıza bir fiyatla çıkardığımızda eseri, dövize bağlı olarak onun fiyatı artarken biz aslında ziyan ederek satmaya başlıyoruz, bu nedenle artık o dengeyi tutturmaya çalışmayı bıraktık. Ne kâr ettiğimizi bilmiyoruz, sorun bu. Yerli malı eserlerde de durum değişmiyor zira onların hammaddesi de yurtdışından geliyor. Kesim büsbütün döviz bazlı bir dal.”
‘DÖVİZ KURUYLA BAŞ EDEMEDİĞİMİZ İÇİN İKİNCİ EL SATIYORUZ’
Enstrümanlar, çalgı yapımcılarının kendi atölyelerinde ürettikleri el imali olanlar dışında Türkiye’de üretilmiyor. Türkiye’de üretilen enstrümanlar için de hammadde tekrar yurt dışından dövizle geliyor. Bu da döviz kuruna bağlı olarak enstrüman fiyatlarında çok büyük bir artış manasına geliyor. “Luthier” denen çalgı yapımcılarının üst segmente el imali enstrüman ürettiklerini belirten Özgür İncirci, “Onlar doğal olarak orta ve alt segmente hitap etmiyorlar. Endüstriyel, fabrikasyon enstürman üretimi ise dışa bağımlı. Son bir yıldır Dolar kuruyla birlikte fiyatlar saçmasapan diyebileceğim bir düzeye ulaştı” diyor.
İncirci, yıllarca sıfır enstrüman sattıkları mağazada artık büyük ölçüde ikinci el satışına dönmek zorunda kaldıklarını anlatıyor: “İkinci ele döndük mecburen. Zira dün bin liraya aldığın eser bugün 3 bin lira. Stok sorunu de var dünyada ki esasen Amerikan marka da Çin’den geliyor aslında. Büyük firmalar ellerindeki stok değerlendirince Dolar kurundaki artışın bile üzerinde bir artışla satmaya başladı enstürmanları zira stok pahalandı. Bu nedenle ikinci el şu anda makul. Gitarı alıyor, çalamıyor, iki ay sonra satıyor. Kullanıcı da sıfır eseri üç katı fiyatına almak yerine pak ikinci eli uygun fiyata almayı tercih ediyor. İkinci ele döndük zira borçlanmıyoruz, konsinye satıyoruz. Öteki türlü esasen döviz borçlanıyorsun, altından kalkmak mümkün değil. 100 Dolar borçlanıyorsun 60 gün vadeyle, 60 günün sonunda o 100 Dolar’ın neye dönüşeceğini bilmiyorsun. Fiyatlara da bunu her vakit yansıtamıyoruz ve otomatik olarak ziyan ediyoruz.
Ozan Selim minimum gitar başlangıç ekipmanın 1.500-2.000 TL ortası olduğunu söylüyor. ‘MÜZİSYENLER YENİ ENSTRÜMAN ALAMIYOR’
Döviz kurunda yaşanan artışın enstrümanlara tesirini Ozan Selim şöyle bir örnekle açıklıyor: “Eskisi kadar satış yapamıyoruz. Alım gücü de düştü öbür yandan. ABD üretimi Fender marka bir gitarı 10 yıl evvel 3 bin, 3 bin 500 liraya satıyorduk, bugünkü kurda 30 bin liralara çıktı o fiyat. Haliyle de beşerler, genç çocuklar nasıl alacaklar bunu? O denli bir para biriktirilemez. Bu türlü olunca da müzik lüks olarak görülüyor zira adam evvel sabah kahvaltıda ne yiyeceğini düşünüyor artık.”
Konuştuğumuz tüm mağaza sahipleri, fiyatlardaki büyük artışın en çok da enstrüman çalarak para kazanan müzisyenleri vurduğunu belirtiyor. Ozan Selim, “Müzisyenler için ise iş ekstra zorlaştı. Pandemi, sonrasında gece 12 müzik yasağı, profeyonelleri vurdu. Enstrümanlarını satan çok müzisyen arkadaşlarımız oldu. Yıllarca para biriktirip satın aldıkları enstrümanları pandemide kira, fatura, kredi borcu ödemek için cüzi ölçülere sattı insanlar” diye anlatıyor bu durumu. Özgür İncirci de birebir görüşte: “Özellikle üst segmentte, yani daha profesyonel alanda işler daha güç. Birçok müzisyen yeni enstrüman almıyor, elindekiyle yönetim etmeye çalışıyor.”
Enstrüman imalcisi Uzman Karaman da emsal bir müşahedesini aktarıyor: “Benim müşterilerim olan profesyonel müzisyenler artık yeni enstrüman alamıyor. Pandemide esasen büyük ziyan gördüler, artık de gece 12 yasağı var, yerler da daha az saatte iş yaptıklarını öne sürüp müzisyen fiyatlarını azaltmaya çalışıyor. Birçok müşterim eski, bakımsız, bir köşede unutulmuş enstrümanlarını tamir etmem için bana getiriyor. Halbuki örneğin bir sahne gitaristinin, bırakın çok kaliteli bir gitara sahip olmayı, en az birkaç gitarı olmalıdır. Fakat şartlar onları da ellerindekilerle yönetim etmeye zorluyor.”
‘İNSANLAR EN BERBATIN BİLE SAHTESİNİ SATIN ALIYOR’
Mahir Karaman, yıllardır birçok müzisyenin gitar, bağlama üzere enstrümanlarını el imali olarak üretiyor, bu enstrümanların bakımlarını ve gerektiğinde tamirini yapıyor. Bu nedenle müşterilerinin birçok profesyonel müzisyenler olan Karaman, pandemide müzik kesimi büsbütün durunca bu durumdan paralel biçimde etkilenmiş: “Müzisyenler pandemi ile birlikte çalışamamaya, gelmemeye başlayınca bizim de işlerimiz durma noktasına geldi. Benim müşterilerimin yüzde 90’ı profesyonel müzisyenler. Onların öğrencileri oluyor bana yönlendirdikleri, pandemide o öğrenciler biraz ayakta tuttu bizi. Enstrüman tamiri de yapıyorum, krizle birlikte yalnızca bu tarafta bir artış oldu diyebilirim zira pandemi ve TL’nin kıymet kaybetmesiyle birlikte beşerler enstrüman alamamaya başladı. Eski enstrümanlarını tamir ettirip, onların bakımlarını yaptırıp devam etmeye çalışıyorlar.”
İnsanların müziğe para ayırma noktasında artık daha utangaç ve huzursuz olduğunu belirten Karaman, müziğin “eğlence”, “zevk”, “hobi” olarak görülüyor olmasından şikayetçi. “Okullarda da öyledir ya, öğrenci müzik dersine girmese de olur” diyen Karaman, enstrüman imalinde kullanılan neredeyse tüm gereçlerin yurt dışından geldiğini hatırlatıyor: “Aldığımız gereçlerin fiyatları çok arttı. Geçen sene 60 liraya aldığım teli bu sene 170 liraya alıyorum. Bu fiyata tel taktıran insanların da sayısı aşikardır, alım gücü olan beşerler bunlar. Kalan yüzde 90 ise bu fiyata tel taktırmıyor, kalitesiz telleri taktırmak istiyor. ‘Çin’in tabanının dibi’ diyorum ben onlara, çok berbat gereçler. Mesela tel, birinci takıldığında bile berbat, gerçek sesi vermiyor. Bizim hiç tercih etmediğimiz bir marka vardır örneğin, yani berbatın kötüsü diyerek takmak istemediğimiz tel markası. Düşünün ki onun bile düzmecesi çıkmış. Markası tıpkı fakat içinden bildiğiniz olta misinası üzere bir şey çıkıyor. Bilmeyen, anlamayan da müziğe başlarken bunu tel diye bir yerlerden satın alıp taktırmaya çalışıyor zira bizim evvelden ‘Uygun fiyatlıdır. Çok uygun değildir lakin yönetim eder’ diyerek taktığımız teli taktıramıyor gitarına bugün. O bile kıymetli bugünün şartlarında.”
Müzik mağazası sahibi Ozan Selim de fiyat artışlarıyla birlikte ortaya çıkan düzmece eserlere dikkat çekiyor: “Şöyle bir örnek vereyim; en uygun fiyatlı gitar teli 150 lira bugün, yani takılıp çalınabilir olanlar. Bir de sahteleri çıktı bu ortada, bize o da büyük ziyan veriyor. Markaların düzmecelerini getirdi bizim uyanıklar. Benim 170 liraya sattığım özgün teli adam internette, büyük alışveriş sitelerinde tıpkı pakette 45 liraya satıyor, yanında da üç tane pena ikram ediyor. Natürel içinden çıkan tele tel demek güç.”
‘MİLLİ ÇALGI DEDİĞİMİZ BAĞLAMA BİLE DÖVİZE ENDEKSLİ’
Mahir Karaman, hem kendi atölyesinde hem de içinde bulunduğu müzik mağazaları çarşısında edindiği müşahedeleri aktarıyor. Bilhassa müziğe ilgili orta ve alt sınıftan gençlerin artık müzik mağazalarına gelemediğini söyleyen Karaman, müziğe ilgili genç müşteriler açısından yüzde 70’e varan bir azalmadan kelam ediyor.
Milli çalgı denilen bağlama için de durum emsal. Karaman, orta ölçekte bir bağlama için büyük paralar gerektiğini söylüyor: “’Milli çalgımız’ denilen bağlamayı yaparken bile döviz üzerinden materyal alıyoruz. Bizim yaptığımız enstrümanlar için kullandığımız Türkiye’de üretilen hiçbir şey yok. Hepsi yurt dışından geliyor. Biz de fiyatları arttırmak zorunda kalıyoruz, bu yalnızca dövize kuruna endekslemek değil, ağacı gümrükten alırken ödediğin vergi de arttı. Geçen yıl bin 500 liraya aldığım ağacı şu anda 3 bin 500 liraya alıyorum. Fiyatları tüketiciye direkt yansıtamıyorsun doğal, bu sefer ne yapıyoruz, emeğimizin fiyatını düşürüyoruz. Yani materyalin fiyatını enstrümana yansıtıyoruz mecburî olarak ancak ona verdiğimiz emekten fiyat olarak kesiyoruz ki beşerler alabilsin. Türkiye’de yaptığın satışlarda kesinlikle indirim yapmak zorundasın maalesef. Yurt dışına enstrüman yapıp gönderdiğimde bu türlü olmuyor. Yurt dışı için bizim fiyatlarımız çok uygun, emeğimizi daha ucuza satıyoruz zira. Kaliteli enstrümanı burada yaptırıp satın almayı tercih ediyor zira oradaki fiyatların çok altına geliyor tıpkı nitelikteki enstrüman. Avrupa’da Türkiye’den satın aldıkları fiyatta bir el üretimi gitarı alamazlar.”
Uzman Karaman, krizle birlikte müzisyenlerin eskileri tamire yöneldiğini söylüyor. ‘ÇOCUKLAR UCUZ ENSTRÜMANLAR YÜZÜNDEN MÜZİKTEN SOĞUYOR’
Konuştuğumuz müzik enstrümanı satıcıları, giderek daha ucuz ve kalitesiz enstrümana yönelme zorunluluğunun birçok gencin, çocuğun müziğe başlayamamasına neden olduğunu belirtiyor. “Birinin müzik yapmasını istemiyorsanız ona makus enstrüman alın” diyen Yetenekli Karaman, makus enstrümana olan zarurî yönelimin gençlerin ve çocukların müzikle bağını koparma tehlikesi barındığını hatırlatıyor: “Öyle kelamda gitarlar var ki, gitar virtüözleri bile çalamıyor. Yahu 30 yıldır profesyonel gitar çalan insan çalamıyorsa o çocuk o gitarı nasıl çalsın, o gitardan nasıl ses çıkarsın? Ancak ne yazık ki çerçöp diyeceğimiz düzeyde kelamda enstrümanlar satın alınıyor bütçeler kısıtlı olunca ve birçok çocuk müzikten soğuyor çalamadığını düşünüp.”
