Dedektif Montalbano ya da Sicilya’da polis olmak!

Bu girişin peşi sıra ayrıntılardan kelam edebiliriz Mahallî karakolun amiri pozisyonundaki Salvo üstte emniyet müdürü ve yargıca bağlı Olay yeri incelemeci Jacomuzzi Giovanni Guardiano ve isimli tabip Pasquano Marcello Perracchio her kısım bilgisine hatta ilgisine başvurduğu ortaklarından Salvo ayrıyeten dertli bir bölgede misyon yaptığından ötürü vakit zaman Carabinieri Anti Mafya ve Anti Terör üniteleriyle iş birliğine gidiyor Sicilya mafyanın beşiği olmasının yanı sıra Afrika ilişkili silah kaçakçılığına müsait bir ada olduğundan çetrefil cürümler için de doğal bir barınak

Montalbano’nun karakolda iki yardımcısı var Giuseppe Fazio ve Mimi Augello Fazio Peppino Mazzotta işkolik bir adam her deliğe girip çıkıyor bilgi topluyor Salvo’nun sağ kolu desek yeridir Augello Cesare Bocci ise bayan düşkünü Rütbesi Salvo’ya yakın olmasına rağmen temel mesaisini hiçbir vakit işine harcamadığından ne yükselmiş ne bulunduğu konumda ciddiye alınmış Şayet Salvo’nun başına bela açmıyorsa kısımlardaki misyonu birilerini baştan çıkarmak veya olaylar hakkında fikrini sunmak Natürel özel hayatına da değinmeliyiz Augello Beba Beatrice Carmela Gentile ile evli çocukları oluyor hatta ismi da Salvo ama uygar hali onu durdurmaya yetmiyor elbet Adam çapkın Karakolda çabucak her kısım gördüğümüz olay yerine birinci ulaşanlar ortasında Galluzzo üzere fevri polisler de var ama Catarella’yı Angelo Russo vurgulamalıyız Anlatıya başka bir tat katıyor Catarella Hiçbir ismi hakikat anlamayan komiserin odasına kapıyı çarpmadan giremeyen bu sıcakkanlı polis erişkin vücudunda sıkışıp kalmış bir çocuk adeta Onu küstürmek de sevindirmek de pek kolay Tüm bu sakarlığına rağmen geneli teknoloji özürlü karakol işçisinin bilakis bilgisayar işlerinden o anlıyor birçok hikayede verileri tarayıp rapor verdiğini görüyoruz

EVE İŞ GETİREN DEDEKTİF

Serinin çabucak her sinemasında dedektifi yatağında uyanırken görüyoruz ve kısım hikayesi genelde bu sahneyle açılıyor Telefon çalıyor arayan Catarella oluyor kendine has üslubuyla bir soygunu yahut cinayeti asayişi bozan her neyse haber veriyor Mimi ve Fazio’nun olay yerinde olup olmadığını bildiriyor ve Montalbano’ya sıcak yatağından kalkıp yollara düşmek kalıyor Mesleğin iş ev tanımayan tabiatının ötesinde özel hayata tesiri saydığım sahneyle hudutlu değil şüphesiz Montalbano sorguya çektiği bayanların ilgisine mazhar oluyor her daim Şeytan tüyü dedikleri Şüpheliler yahut araştırmanın tam merkezinde duran bu bayanlar dedektifle türlü niyetler üzerinden münasebet kurmak istiyor Kimi soruşturmanın seyrini değiştirmeye çalışırken kimi dedektifin karizmasından etkileniyor Dedektif ise bu ayartma eforlarına bir nebze karşı koyabiliyor Karşı tarafın niyetini sezdiği takdirde gardını alıyor İş hayatının hoş bayanları sorgulama imkânı tanıması uzaktan münasebet yürüten Montalbano için bir dezavantaj sayılır Dedektifin sevgilisi Livia Kuzey İtalya’da yaşıyor Her kısım değilse de birkaç kısımda bir görüşüp hasret gideriyor ve eski hayatlarına dönüyorlar Buna rağmen Livia ile ortalarında elbet bir evlilik tansiyonu mevcut Bağlantılarının birinci yıllarında annesini yitirmiş bir göçmen çocuğu evlat edinip bu yola girmeyi düşünmüş fakat vazgeçmişler Livia dışında dedektifin hayatında nizamlı irtibat kurduğu tek bir bayan ise Ingrid Ingrid Isabell Sollman tuhaf kontaklara sahip ummadık taşın altından çıkıp soruşturmaya yardım ediyor Montalbano’nun vakit zaman Livia’dan da akıl aldığını söyleyelim Hal bu türlü olunca yani dedektifimiz aslında son derece utangaç ve kendine dönük bir hayat sürmekten yana olunca kur yapan bayanlarla irade savaşına girişiyor güya

Bununla birlikte meskenin ve özel hayatın biraz da hikayelerin geçtiği coğrafya hasebiyle profesyonel hayatın ayrılmaz kesimi haline geldiğini belirtmek lazım Sicilya Adası takdir edersiniz ki iklimi itibariyle iş ömrünü epey zorlayan şartlar dayatıyor Akdeniz ve Güney Amerika kentlerindeki siesta geleneğini göz önüne alırsak iş yapmanın zahmetlerine dair kestirim yürütebiliriz Aslında dedektifi her kısım yaz kış demeden en az bir cins yüzerken izliyoruz Montalbano’nun meskeni de deniz kıyısında Marinella isimli bir kıyıda Kulaç atıyor kıyıya çıkıp kurulanıyor ve verandasına geçerek espressosunu yudumluyor Ne keyif ama Öte yandan öğlen yemeklerini birçok kere yalnız yemiyor Ya iş arkadaşları ya yürüttüğü soruşturmanın tanığıyla bir ortaya gelip tekrar iş konuşuyor Buradaki meskene iş getirme kültürü Montalbano’nun zevkleri olmadığına yorulmasın Doğrusu Montalbano mümkün mertebe işten kaytarmaya çalışan bir dedektif Hadise çözerek tatmin olmuyor Epey titiz ve fedakâr ama tüm ömrünü işine vakfetmemiş

SİYASET MAFYA KİLİSE EKSENİNDE

Olaylar her ne kadar Montelusa ve Vigata üzere hayali yerleşimlerde geçse bile Sicilya’nın sıcağı ve mafyatik münasebetleri kâbus olup çöküyor kahramanlarımızın üstüne Elbette dizide kurgusal kentlerin yanı sıra sık sık Monreale komününün ve Sicilya başşehri Palermo’nun da ismini duyuyoruz Olaylar büyüdükçe Palermo hatta Roma devreye girebiliyor

Bu noktada mafya sıkıntısına Güney İtalya üzerinden değinmek isabet olacak Mafyanın modern manada mafya tipi örgütlenmenin Sicilya topraklarında doğup dünyaya yayıldığı ve ABD’de İtalyan mafyası özelinde geniş bir cürüm şebekesinin temelini attığı bilinen bir gerçek lakin İtalya özeline baktığımızda görece fakir geleneklerine bağlı ve muhafazakâr kentlerde diğer bir deyişle Güney bölgelere kök saldığını görüyoruz Sicilya’da Cosa Nostra İtalya haritasının benzetildiği o meşhur çizmenin tam tabanında bulunan Calabria bölgesindeyse ‘Ndrangheta karar sürüyor Yeniden az üstte Campania’da Comorra Gomorra dünyaca ünlü yapmış mafya yapılarından sinemalara dizilere mevzu olmuş Mafya Güney İtalya’da toplumsal bir gerçekliğe dönüşmüş o denli ki kuralları ve aile terbiyesiyle nam salan bu işleyiş için kurumsallaşma tabirini yakıştırabiliriz Örneğin dizide sıklıkla koruma parası ismi altında bir mafya hizmetini işitiyoruz Haraç toplamanın kendinden müdafaa’nın şık ismi bu İşin tuhafı hiçbir devlet yetkilisi yadırgamıyor bu hizmeti dahası işletmenin büyüklüğüne nazaran biçilen bedeli ödemeyenlere dönük ataklar da çok olağan karşılanıyor Kentte her suç iş kolu bir aileye ayrılmış Sinagra ve Cuffaro Aileleri öne çıkıyor Montalbano’nun Sinagralar’ın şefiyle alakası var Elbette çıkar gayeli bir münasebet değil olaylar vesilesiyle hani biraz da mecburiyetten kurulmuş ancak her devlet yetkilisi dedektife misal halde yalnızca işi gereği yürütmüyor ilgisini

Siyasetçiler yargıç ve savcılar yönetimciler hatta medya yöneticileri Yükselmek kollanmak daha çok kazanmak isteyen herkes mafyayla iş tutuyor Hepsinin gerisinde bir aile var hepsi bir aileye üye olmanın peşinde Tüm bu kurumsallaşma hali kentte meydana gelen isimli olayların bir tarafıyla mafyaya değip dolaşmasına yol açıyor Dolandırıcılık hırsızlık kundaklama şantaj silahlı hücum Mafya bazen fail bazen azmettirici bazen de göz yuman izleri kaybeden konumunda Kimi olaylarda Montalbano’nun elini mafya bağlamıyor kilise ve bağnazlık çıkıyor karşısına dedektifin Yöre halkı üzerinde çarpıcı bir tesir kuran Kiliseye bağlı yapılar suça karışabiliyor Organize cürümler dışında kalan en besbelli kabahat motifiyse kıskançlık ve tutku Birçok olayda kıskançlık tutku yahut cinsel atak çıkıyor karşımıza Sicilya’da herkes tutkulu sevdi mi vefatına seviyor

MONTALBANO’YU MONTALBANO YAPAN

Yukarıda değinmeye çalıştım Montalbano hayli sade bir dedektif idealize edilmemiş veyahut karikatürize kalmamış Vicdanlı karakterini saymazsak kendini topluma adadığı istikametinde bir ize rastlayamıyoruz Mafya karşısında geri durmaması ve temiz ülke den bahsetmesi vicdanına iş ahlakına işaret ediyor Öteki yandan alandaki başarısına şapka çıkarmamak güç Birçok kere iş arkadaşlarına dahi haber vermeden kanıt peşine düşen dedektif hiçbir hadiseyi yarım bırakmıyor İnatçı ve sebatkâr bir çizgide takip ediyor soruşturmaları analitik çalışıp tahlilini kesinlikle sunuyor Bu muvaffakiyetini olaylara farklı bir açıdan bakmasına ve pratik düşünmesine borçlu Montalbano’yu Montalbano yapan en önemli öge ise insani taraflarıyla öne çıkması Takımdan farklı çalışmayı yeğlese dahi başa buyruk bir anlayışı yok kendini çevresel faktörlerden soyutlamıyor Son derece insani reaksiyonlar veriyor Şaşırdığında ha diyor karşısındakini dinlerken sabırsızlığını tüm tabirine yansıtıyor Sonlandığında Catarella’yı azarlıyor Öte yandan ismini duyurmuş değerli kurgusal dedektifler üzere o denli saplantılı bir hayat sürmüyor Tek takıntısı yemek yerken konuşmamak

Dedektifin bayanlar karşısındaki ikircikli tavrına da değinebiliriz Komiser hadiseyle birinci dereceden bağlantılı bayanların flört teşebbüslerini kesin bir lisanla reddetmiyor ki bu uygunsuz hal insani bakımdan değerlendirildiğinde gerçekçi bir hava katıyor anlatıya Kuşkusuz karşısına her vakit genç ve hoş bayanların çıkması tatlı bir tesadüf lakin Montalbano’nun kendine hâkim olamayışı karakterinin gerçekçi ve derinlikli çizilmesinin bir sonucu

Montalbano’ya mahsus davranışları sıralarken muzip karakterinden kelam etmemek olmaz Muzipliğine birçok jest ve mimiğinde rastlıyoruz lakin özellikle hayallerine bakmak gerekiyor Birkaç kısımda bir kesinlikle hayal gören dedektifimiz işi gereği sık sık mevt ve tabutlarla uğraşıyor Hele bir düşünde kendi cenaze merasimini seyrediyor Karakola giden dedektif bir iş hakkında bilgi almak istediğinde bunun mümkün olamayacağını zira öldüğünü öğreniyor Devamı da epey enteresan Tabut odasında masasına yerleştirilmiş polisler merasim duruşunda Telefon açtığı sevgilisi Livia ise cenazeye gelemeyeceğini söyleyip diğer bir erkekle hayatının geri kalanını yaşayacağını ima ediyor Bu muzip biraz da buruk halin gerisinde dedektifin özgüveni ve aldatılma çekincesinin yattığı açık

MİMARİ KÜLTÜREL DOKU VARLIKLI YAN KARAKTERLER

Montalbano’yu Montalbano yapan esas ögelerden bahsettik biraz da dizinin çekici istikametlerine eğilelim Şeytan tüylü dedektifimizin televizyondaki uzun seyahati Netflix platformuna taşınırken Türkiye’de Mart 2020’de yayın kataloğuna eklendi seyircide karşılığını hiç yitirmediğini görüyoruz Bu devamlılıkta aslan hissesini old school bir iş olmasına vermeliyiz Günümüzde sivri dedektif öyküleri yerine toplumun her zerresine erişmiş suç temalı anlatılar yeğleniyor Montalbano ise otantik bir karakol hikayesi Karakol fonksiyonel bir noktada kasabaya ve bölgenin kültürel dokusuna bağlanıyor Bir cins lokomotif seyircinin bindiği treni kentin çeşitli yerlerinde dolaştırarak bir zenginlik sunuyor Aslında Montalbano’nun da birçok vakit geri çekildiğini ve olayların geçtiği atmosferin başrole yükseldiğini söyleyebiliriz Süper taş mimari yerleşimdeki kot farkından ötürü uçsuz bucaksız merdivenler daracık sokaklara rağmen geniş meydanlar ve elbette sadece salonuyla metropolde bir meskenin tüm oturum alanını geride bırakan müstakil meskenler Bu daireler yöre halkının yaşama ne kadar kıymet verdiğini zevkine düşkün olduğunu da ortaya koyuyor Yüksek tavanlar şaşalı kapı ve duvarlar ince personellik Orta üst sınıfın geniş meskenleri dışında fakir konutlarda de kendine has tatlı bir bakımsızlık var Bir ileti niteliğinde Biz burada fakir da güçlü de olsak sizden âlâ yaşıyoruz iletisi

Şehir mimarisinin yanı sıra kültürel öğelere denizle kurulan ilgide ve mutfakta tanıklık ediyoruz Deniz yöre halkının vazgeçilmezi Bunu yaz kış kendini denize atan dedektiften de çıkarabiliyoruz Yeniden deniz eseri yüklü bir beslenme kelam konusu Deniz eserlerini makarna pizza ve öteki hamur işleri izliyor Özellikle patlıcan yemeği Caponata ve Montalbano’nun huysuz hekimi kandırıp ağzından laf almak için rüşvet verdiği Cannoli tatlısı dikkat çekmekte

Diğer yandan yörenin sevinçli ve asabi yaşlıları komiseri başka bir şamatayla karşılıyorlar Kimi Monarşi yanlısı olduğunu söylüyor kimi karşısında polis görünce sonlanıyor Hırlı mı hırsız mı kestiremeyip tüfeğine davranan bile var Montalbano tüm bu ögeler aracılığıyla seyirciyi Sicilya’da bir cinse çıkarırken kültürel dokuya ve toplumsal yaşama dair detayları es geçmeyerek ana karakter ve yerleri da güçlendiriyor

* *

Montalbano lisana kolay yirmi iki yıldır yeni maceralarla yayınlanmakta Lisanımıza Terrakotta Köpek Suyun Formu Yemek Hırsızı Tindari Gezisi üzere birkaç örnek dışında çevrilmemiş Camilleri’nin polisiye hikayelerinden uyarlanan bu kısımlarda dedektifimiz vakte da meydan okuyor Hiç değiştirmediği Fiat Tipo’su atletik bedeni ve olayları çözme azmiyle Salvo Montalbano kapıları çalıp kendini ve Sicilya’nın kültürel zenginliğini tanıtmayı sürdürüyor