ANKARA – Türkiye’de birinci Covid-19 hadisesinin açıklanmasının üzerinden iki yıl geçti. Bu süreçte hayatımıza maske-mesafe-hijyen başta olmak üzere sokağa çıkma yasağı, uzaktan çalışma, online eğitim üzere kavramlar girdi. Kamu kurumları, konser yerleri, restoranlar, tiyatro salonları uzun müddet kapalı kaldı.
Kitlesel hareketliliği azaltmaya yönelik önlemler bu süreçte toplumsallaşmanın önüne geçerken, aşılamanın artmasıyla birlikte Türkiye başta olmak üzere birçok ülke ‘normalleşme’ adımları kapsamında neredeyse tüm toplumsal kısıtlamaları kaldırdı.
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca yaptığı son açıklamayla pandeminin sonuna gelindiğini “Fahrettin Koca’yı tanımadığımız günlere dönüyoruz” tabirleriyle işaret etti. Pekala, Covid-19 salgını sona erdi mi? Bize neler öğretti? Toplumsal alışkanlıklarımızı nasıl etkiledi? Pandemiden ne çeşit dersler çıkardık?
Gazete Duvar’a konuşan uzmanlar, aşılamanın da artmasıyla pandemiye karşı ferdi çabanın ön plana çıktığını belirtti. Uzmanlara nazaran toplum büyük ölçüde yaşananlardan ders çıkarsa da hükümet şeffaf ve demokratik olmayan uygulamalarıyla bu süreçten hiç ders almadı.
‘PANDEMİ TOPLUMSAL TEHDİT OLMAKTAN BÜYÜK ORANDA ÇIKTI’
Sağlık Bakanlığı’nın bilgilerine nazaran, son bir haftadır günlük hadise sayısı 10 binin altında seyrediyor. Vefat sayıları ise Ağustos 2020’den bu yana birinci kere 30’un altına indi. Lakin Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde olay sayıları öbür vilayetlere nazaran yüksek seyrediyor.
Tevfik Özlü Sağlık Bakanlığı Bilim Konseyi Üyesi Prof. Dr. Tevfik Özlü, Covid-19 salgınının artık toplumsal bir tehdit olmaktan büyük oranda çıktığına vurgu yapıyor. Pandeminin teneffüs yolu enfeksiyonu üzere sıradanlaşan bir eğilim içerisinde döngüsel bir hastalığa evrildiğini tabir eden Özlü şunları söyledi:
“Covid-19 salgını küresel bir tehdit olmaktan çıktı, çıkıyor. Önümüzdeki yaz devrinde pandeminin büyük oranda ehemmiyetini yitireceğini düşünüyorum. Şu anda alınan tedbirler, kısıtlamalar bakımından büyük oranda pandemi öncesi periyoda döndük. Virüsle birlikte yaşamaya devam edeceğiz lakin ona karşın olağan hayatımızı yaşıyor olacağız. Bu açıdan bakınca pandeminin sonuna geliyoruz diye düşünüyorum.”
‘BİREYSEL UĞRAŞ DEVRİNE GEÇİLDİ’
Bülent Ertuğrul Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Bülent Ertuğrul’a nazaran de iki yıllık sürecin sonunda hastalıkla çabadan ferdi gayret devrine geçildi. Omicron varyantının süratle yayılması ile birlikte ekonomik sistemin durma noktasına geldiğini, bu yüzden de iktidarların ve sıhhat otoritelerinin halk sıhhatini önceleyen siyasetlerden uzaklaştığını kaydeden Ertuğrul şunları kaydetti:
“Yani kapitalizm Omicron’a yenildi. Avrupa ve Kuzey Amerika merkezli bakış açısıyla Covid-19 sıradan bir enfeksiyon hastalığı üzere değerlendirilmeye başlandı. Buna bağlı olarak Türkiye’de dâhil bu bölgelerdeki ülkeler Covid-19’a yönelik tedbirleri teker teker kaldırmaya başladılar. Kapitalist sıhhat sisteminin aslında toplum sıhhatini çok da düşünmediğini, en son kertede hala kar maksadıyla çalışan bir sistemde yaşadığımızı ve toplum sıhhatinin önceliklenebilmesi için daha adil ve eşit idare biçimlerine ihtiyacız olduğunu öğrendik. Bu süreçte ekonomik manada güçlü olan ülkelerde dahi sıhhat sistemlerinin bu türlü büyük bir pandemiye ne kadar hazırlıksız olduğunu gördük. Bu da siyasi ve sıhhat otoritelerinin toplumda uygulamış oldukları kısıtlamaların kişisel tedbirlere dönüştüğünü gösteriyor.”
‘BU SÜREÇTE DAHA FERDİ BİR ÖMÜR KÜLTÜRÜ OLUŞTURDUK’
Peki, korona virüsü ile geçen iki yıl bize ne öğretti? Ne cins dersler aldık? Uzmanlar Covid-19 salgını sürecinin daha evvel hiç karşılaşılmayan bir tecrübe olduğuna vurgu yaparak salgının, pandemiden evvel ve sonra olarak ikiye ayrıldığını söyledi.
Bilim Heyeti üyesi Özlü, iki yıl boyunca bayram ziyaretleri, tiyatrolar, konserler dâhil toplu aktifliklerin yapılamadığı izole bir hayat yaşandığını hatırlatarak bu sürecin toplumsal öğretilerini şöyle anlattı:
“Bu tecrübe bize birtakım şeyleri göstermiş oldu. Öncelikle konserler, mitingler, düğünler üzere bu cins kalabalık ortamların çok da inançlı yerler olmadığını görmüş olduk. Mesela bu süreçte daha çok sorgulayan, araştıran bireyler haline geldik. Hayatımıza toplumsal aralık, maske, uzaktan çalışma ve online eğitim diye bir kavramlar girdi. Beşerlerle çok yakınlaşmadan aramız olması gerektiğini öğrendik. Bu süreçte daha ferdi bir ömür kültürü oluşturduk. Komşu ve akraba ziyaretleri eskiye oranla azalma göstermiş olabilir. Aslında tükürük kardeşi olduğumuzu anladık. Çin’deki bir insanın tükürüğü hepimize bulaşmış oldu. Pandemi bir kırılma noktası oldu. Bundan sonraki süreçte daima pandemiden evvel pandemiden sonra diye konuşacağız.”
‘PANDEMİNİN BAŞINDA BİR PARONAYA VARDI’
Pandeminin başının virüsün gereğince tanınmasından kaynaklı olarak kaygı ve panik yarattığını belirten Özlü, “Evlerde kaldık, okula gidemedik, salgının birinci günlerinde marketten alınan ambalajlı eserleri sabunlarla yıkadık, asansörün düğmesine çıplak elle basmaya dahi yüreğimiz yoktu. Zira virüsü tanımıyorduk, neyle karşı karşıya olduğumuzu bilmiyorduk ve bir paronaya vardı. Eş dostumuzla sarılmayı, kucaklaşmayı unuttuk. En yakınlarımızı ziyaret etmek, komşu ziyaretleri yapmaktan kaçındık. Ailesiyle naylon bir perde akabinde sarılanlar oldu. Büsbütün izole bir hayat yaşadık. Artık bu kadar izolasyon olmayacak fakat beşerler tecrübelerinden yola çıkarak daha dikkatli olacaklar” dedi.
‘TOPLUMSAL OLARAK PANDEMİDEN DERS ÇIKARDIĞIMIZI SÖYLEYEMEM’
Prof. Dr. Ertuğrul’a nazaran ise toplum pandemiden şimdi ders çıkarma kademesine gelmedi. Pandeminin öğrettiklerini birkaç kategoride kıymetlendiren Ertuğrul şunları söyledi:
“Birincisi bilim dünyasına öğrettikleri, ikinci olarak da topluma öğrettikleri diyebiliriz. Bilimsel olarak biz uzmanlar aşı teknolojileri, araştırmalar, yayınlar üzere akademik tecrübeler edindik; lakin toplumsal olarak pandemiden ders çıkardığımızı söyleyemem. Dünyadaki her pandemi süreci aslında devamında birtakım değişimlere ve dönüşümlere yol açtı. Bu durum bugün yaşadığımız pandemi sürecine yansımadı. Tahminen de pandemi tam manasıyla şimdi bitmediği için bu dönüşüme şahitlik edemiyoruz. Bu süreçte korona virüsü üzerinden bilime inanan inanmayan insanların varlığı tartışıldı. Aşı aksiliği, maske ve aralık aksiliklerine şahit olduk. Bu süreçte bilim zıtlığı daha net bir halde ayrıştı.”
‘TÜRKİYE ŞEFFAFLIK VE SIHHATİN DEMOKRATİKLEŞTİRİLMESİ KONUSUNDA ÇOK GERİLERDE KALDI’
Pandemi sürecinde tıpkı tedbirleri birebir halde alan ülkelerin birbirlerinden farklılaştıklarını gördüklerini de kelamlarına ekleyen Ertuğrul, “Nasıl bir farklılaşma bu? Şeffaflık ve demokratikliğin daha önde olduğu ülkelerde pandeminin daha hafif geçtiğini lakin daha otoriter, şeffaflığın olmadığı, demokratik geleneklerin yerleşmediği ülkelerde ise pandeminin daha ağır geçebildiğini gördük. Hakikaten bu çok öğreticiydi. Türkiye şeffaflık ve sıhhatin demokratikleştirilmesi konusunda çok gerilerde kaldı. Aslında biz de pandemiden en makus etkilenen ülkelerden biri olduk” halinde konuştu.
‘BAKANLIK DERS ÇIKARMADI FAKAT TOPLUM DERS ALDI’
Kayıhan Pala Bursa Uludağ Üniversitesi Halk Sıhhati Anabilim Kısmı Lideri Prof. Dr. Kayıhan Pala da “İki yıllık süreçte dünyanın ve Türkiye’nin bu türlü bir pandemiye hazır olmadığını öğrendik” dedi. Olağan dışı durumlara hazırlığın çok kıymetli olduğunu göstermek açısından pandeminin anlayana güçlü bir ders verdiğinin altını çizen Pala, tüm yaşananlara karşın Sıhhat Bakanlığı’nın pandemiden ders çıkarmadığını söyledi. Pala toplumun büyük kısmının ise pandemiden ders aldığını, “Sağlık Bakanı Koca’nın “maskeleri çıkarabilirsiniz” dediğinde bile toplumun yüzde 80’i maskeleri takmaya devam etti. Toplumda hala kapalı ve kalabalık alanlarda maske takma eğilimi var ve bu sevindirici” kelamlarıyla anlattı.
PANDEMİDE ’65 YAŞ’ TESİRİ: ‘UZUN TECRİT, SIKINTILARI ARTIRMIŞ OLABİLİR’
Pala, bu süreçte bulaşıcı hastalıklara karşı makro seviyede iki alanda cevap verilebildiğini gördüklerini söz ederek, şunları söyledi:
“Birincisi aşı ve ilaç ikinci de farmakolojik olmayan tedbirler. Pandeminin başında bu virüs hakkında pek bilgimiz yoktu. Bulaşıcı hastalıklara karşı kısa müddette bilgi edinmenin değerini bu süreçte anladık. Türkiye’de 65 yaş ve üzeri yurttaşların uzun mühlet tecrit edilmeleri nedeniyle hem bedensel hem de ruhsal meselelerin artmış olabileceğini öngörmek mümkün. Tıpkı vakitte dışarıda toplumsallaşmaya alışan 65 yaş ve üstü bu süreçle birlikte tekrar meskene kapanmış olabilir.”
