Murat Bay
Ukrayna ve komşularında geçen 1,5 ayın akabinde artık dönüş yolundayım. Kiev-Lviv treninin camından dışarıyı izlerken baharın geldiğini fark ediyorum. Güneş, masmavi gökyüzünde parıldıyor, cemre toprağa da düşmüş ve yer yer filizler yeşermiş. Pencereyi açtığımda ise içeriye dolan çiçek kokuları beni şaşırtıyor ve “Bunlar ne vakit oldu?” diye kendi kendime soruyorum. Son vakitlerde hafızamda bahara dair ne vardı? Hatırlayamıyorum. Başımın her köşesi, savaşın en yakışıksız fotoğraflarının işgali altındayken, gördüğüm biçimi bozulmuş her şey bana yine orayı anımsatıyor.
Ukrayna’nın başşehri Kiev’in yaklaşık 30 kilometre kuzeybatısında bulunan 36 bin nüfuslu Bucha, ismini kentin kenarında bulunan Bucha ırmağından alıyor. Kenti ortadan ikiye bölen ve 1898’de yapılan tren yolu ise bu bölgedeki en eski yapı. Çoklukla tek katlı, geniş bahçeli konutların olduğu sakin bir yer olan Bucha’nın eski bir tarihi olsa da 2006’da kent statüsünü kazanmış.
Bir emekli kasabasını andıran bu sakin kent, çatışmalardan sonra neredeyse enkaz yığınına dönüştü. Yaban hayvanlarının bile terk ettiği kentin boş sokaklarında şimdilerde vefat sessizliği hâkim. Rusya’nın 24 Şubat’ta başlattığı hücumlar günler içerisinde Kiev sonlarına dayandığında, bölgedeki siviller daha ne olduğunu bile anlayamadan kapılarının önünde Rus tankları ile karşılaştılar. Takvimler 12 Mart’ı gösterdiğinde ise Rus ordusu Bucha’ya girmişti ve zırhlı birlikler kentin farklı noktalarına konuşlanırken Rus askerleri de terk edilen meskenlere yerleşmişlerdi.
Başkente ulaşmadan evvelki son yerleşim yerleri olan Bucha, Hostomel ve İrpin Ukrayna ordusunun Rus birliklerine karşı başşehir savunmasını yaptığı kentler oldu. Rus zırhlılarının Kiev’in dış mahallelerindeki köprülere ulaşmasıyla birlikte çatışmalara artık başşehir sokakları da hazırlanıyordu. Lakin bu köprüler imha edildi ve Ukrayna ordusunun Kiev’in etrafında yaptığı savunma ile Rus birliklerinin başşehre girişi engellendi.
Geçen ayın son haftası çatışmalar o kadar ağırdı ki patlayan bombalar Kiev merkezindeki konutların camlarını titretiyor, gökyüzünü aydınlatıyordu. Bu bombaların birden fazla Bucha sokaklarında gümbürdüyordu. Rus birliklerinin sivil yerleşim yerlerinde kurduğu karargahlar, Ukrayna ordusuna açık amaç oldu ve yaşanan şiddetli çatışmalarda onlarca Rus zırhlısı imha edildi.
Rus birliklerinin 1 Nisan’da çekilmesinin akabinde Bucha’ya gerçek yola çıktığımızda yol üzerinde gördüklerimiz bizi kentte karşılaşacaklarımıza hazırlıyordu.
TANKLARLA EZİLEN, YAKILAN SİVİL ARAÇLAR
Asfalt ortasında terk edilmiş sivil araçların kimileri yakılmış kimileri da ağır silahların maksadı olmuştu. Yol kenarına savrulmuş birkaç aracın her yerine büyük harflerle Rusça “arabada çocuk var” yazılmıştı. Bucha’dan kilometrelerce uzaktaki orman yolunda terk edilmiş bir bebek arabası ise sivillerin hayatta kalabilmek için her yolu denediklerini gösteriyordu.
Kiev-Bucha ortasındaki ormanlık yolda imha edilmiş bir küme Rus tankı ve zırhlı işçi taşıyıcısı, tahrip gücü yüksek silahlarla vurulmuştu ki enkaza dönen araçların kesimleri yolun her yerine dağılmıştı. Bu araçlar Kiev’e tahminen de en çok yaklaşabilen Rus birliğine aitti ve çatışmalarda öldürülmüş ve hatta kimileri büsbütün küle dönmüş Rus askerlerinin cesetleriyle birlikte kaldırılmayı bekliyorlardı.
Şehrin girişinde yol kenarında duran sivil araçlardan birinin radyo antenine asılı beyaz bayrak dikkatimi çekiyor. Aracın patlamış camları ve yan kapılarındaki geniş kurşun delikleri, ağır silahlarla hücuma uğradığını gösteriyor. Yanına yaklaştığımda etrafa saçılmış kanlı elbiseler, oyuncaklar, bagajda duran büyük bir paket köpek maması ve torpidoya dağılmış insan saçları ile karşılaşıyorum.
Caddenin ortasında Rus tankının ezdiği bir otomobilin fotoğrafını çekerken ise yanımızdaki tercüman, Ukraynalı askerlerin kelamlarını aktarıyor: “Dün aracın içerisinden ezilmiş bir bayan cesedi çıkardık.” Yolun karşısındaki bahçede duran 1979-1989 Afganistan Savaş Anıtı’ndaki Sovyet zırhlısı da çatışmaların maksadı olmuş. Ukrayna askeri, “Ruslar gittiler lakin o tank hala burada duruyor” diyor. Tank anıtını ve öbür bir tankın ezdiği aracı gerimizde bırakarak devam ediyoruz.
Şehir merkezine yanlışsız giderken sokak ortalarında barikat olarak duran otomobil enkazlarının üzerindeki yazılar da değişiyor: “Dur, tehlike, yol yok, mayın var…” İkazları geçtikten çabucak sonra imha edilen tren istasyonu ve elektrik santrali ile karşılaşıyoruz.
Yerleşim yerlerinde ise beşerler birer ikişer sokaklara çıksalar da yaşadıkları kaygı yüzlerinden okunuyor; gazetecilere, askerlere, yardım kuruluşlarına yani karşılaştıkları herkese yaşadıklarını anlatırken kimilerinin elleri titriyor. Bu müthiş monologları dinlerken Ukrayna askerlerinin yardım dağıttığı bir ailenin 8-9 yaşlarındaki oğlu ile göz göze geliyoruz. Kucağına alabildiği kadar yiyecek almış, kamerama bakıp bana gülümsüyor. Utanarak, gizlice gülümsemesine yanıt veriyorum. Bu an, bir saniyeden kısa bir vakitte olup bitiyor.
‘OĞLUMUN ARKADAŞINI ÖLDÜRDÜLER’
Çocuğun yanındaki yaşlı bayan, genç bir erkeğin öldürülüşünü gözyaşları içinde anlatıyor. Kentin ortasında bulunan ve Rus askerleri tarafından otel üzere de kullanılan dokuz katlı binalardan keskin nişancı ateşiyle vurulan gencin cesedi günlerce sokak ortasında kalmış. Bayan sesi titreyerek devam ediyor: “Oğlumun arkadaşıydı. Yalnızca kapının önüne çıkmıştı. Onu başından vurdular. Cesedi günlerce kaldırımda kaldı, sonra bize cenazeyi almak için müsaade verdiler. Bizde çocuğu yol kenarına gömdük.” Buchalı bayan, bisikletli bir adama da yanındaki çocuğuyla birlikte ateş açıldığına, adamın bisikletle yere yığılıp çocuğun ise kurtulduğuna şahit olmuş.
Evinin Rus askerleri tarafından kullanıldığını anlatan bayan, bizi kolumuzdan tutup içeriye götürüyor. Darmadağın edilmiş salonunu göstererek, “Duvarları yıkıp meskeni dağıtmışlar, dolaptaki yiyeceklerimi, günlerce uğraşıp hazırladığım konservelerimi, meskendeki elektronik eşyaları alıp götürmüşler” diyor. Konuta döndüğünde su içmek için kuyuya gittiğini lakin kuyudan kedi ölüleri çıkardığını anlatıyor. “Bahçede iki köpek vardı. Onları öldürmüşler. Kedileri de öldürüp içme suyumuza atmışlar. Bir insan bunu neden yapar ki? Artık kuyu suyu kirlendiği için kullanamıyoruz” diyor ve tercüman arkadaşımızın boynuna sarılıp ağlıyor.
Şehrin içerisine yanlışsız ilerlerken tek katlı konutların büsbütün harabeye döndüğü uzun bir sokağa çıkıyoruz. Onlarca tank, zırhlı araç ve askeri ekipmanın yok edildiği bu sokak bize yaşanan savaşın şiddetini bütün detaylarıyla gösteriyor. Etrafa saçılmış zırhlı araç modülleri, patlamamış mühimmatlar, kanlı asker üniformaları… Kavurucu alevler, etrafta bulunan her objenin rengini siyah, kahverengi ve pas kızılına dönüştürmüş. Meskenler, ağaçlar, sokağa savrulmuş eşyalar… Yolun sonu ise dünya gündeminde geniş yer bulan sokağa çıkıyor.
Sokaktaki cesetlerin birçok vazifeliler tarafından kaldırılmış olsa da taşınamayacak durumda olan insan kalıntıları hala yol kenarlarında duruyordu. Kaldırımın kenarındaki çalıların ortasında duran bir asker postalı dikkatimi çekiyor. Caddenin başında havaya kalkan bir el gitmemiz gerektiğini söylüyor. Hava kararıyor ve sokağa çıkma yasağı başlamadan evvel meskene ulaşmak zorundayız.
EVLERDEN CESETLER ÇIKIYOR
Devam eden günlerde farklı yollardan Bucha’ya giderken öbür enkazlar, imha edilmiş askeri araçlar, cesetlerle karşılaştık yol boyunca. Kaç günüm geçti bu cehennemde bilmiyorum. Gün içinde tekraren Bucha’nın her yerinden bulunan ceset ihbarları geliyor. Artık bu meskenlerden birinin önündeyiz. Ukraynalı askerler öfkeli hallerle konutun bahçesinden ayrılırken, bahçesindeki kulübenin önünde sessizce bekleyen yaşlı bir adama bakıyorum.
Volodimir Ivanoviç (67) emekli olduktan sonra sakin bir hayat yaşamak için yerleştiği Bucha’yı, çatışmalar başlayınca terk etmek zorunda kalmış. Meskenine geri döndüğünde karşılaştığı durumu ise nasıl anlatacağını bilemiyor ve sessizliğini yalnızca soruları yanıtlarken bozuyor. Meskeninin kalabalık bir Rus birliği tarafından kullanıldığı belirtiliyor.
Volodimir, art bahçesindeki üst üste yığılı mühimmat kasalarını ve toprağın üzerindeki onlarca top mermisi kovanlarını gösteriyor. Eliyle bahçedeki küçük kulübeyi işaret ediyor. Ne ile karşılaşacağımı tam olarak bilmeden içeriye giriyorum. Yaklaşık beş metrekare büyüklüğündeki kulübenin içinde tamir için kullanılan aletler, ağaç kesmek için balta üzere birçok eşya var. Volodimir’le göz göze geldiğimizde kulübenin tabanında yere paralel olan demir kapıyı açmamı söylüyor. Ona bubi tuzaklarıyla ilgili çekincemi söyleyince eliyle “devam et” işareti yapıyor.
Karanlık ve küçük bir yer, telefonumun ışığıyla yalnızca yerdeki yatağı seçebiliyorum. Yanımdaki gazeteci arkadaşım kamerasının zirve ışığını açtığında ise aklımdan asla silinmeyecek o anla karşılaşıyorum. Yeraltında penceresi olmayan karanlık küçük bir hücre ve bir bayan cesedi… Çok fazla duramadan kapağı kapatıyorum. Volodimir, bayanı tanımadığını söylerken bahçedeki kütüğün üzerine koyduğu iki mermi kovanını gösteriyor: “Bunları bayanın yanında bulduk, sanırım buradan ayrılırken infaz etmişler.”
Bahçeye sonradan gelen bir genç sessizliği bozup bizi sokağın karşısındaki meskene çağırıyor. Sokağın başında yaşanan bir infazı anlatırken az ileride duran bir adamı göstererek “cesedi o adam ve komşusu birlikte görmüşler” diyor. Adam çok konuşmak istemiyor, bizi caddenin başına götürüp yerdeki çiçekleri ve kan izlerini gösteriyor: “İki Rus askeri onu burada başından vurup gittiler. Cesedi birkaç gün sonra alabildik. Mezarlığa gitmek imkansızdı, onu kendi meskeninin bahçesine gömdük.” Bahçenin kapısı kapalı olduğu için duvara tırmanıp görmek istiyorum. Yemyeşil çiçeklerle dolu ihtimamla bakılmış bir bahçe ve çabucak bahçenin girişinde duran bir mezar görüyorum.
Bucha’daki savaş 27 Şubat’tan 31 Mart’a kadar sürdü ve Rus birliklerinin geri çekilmesiyle de sona erdi. Bucha Belediye Lideri Anatolii Fedoruk, kentin 31 Mart prestijiyle büsbütün Rus güçlerinden geri alındığını bildirdi.
Pervozvanny Sevgilileri Kilisesi’nin bahçesinde bulunan toplu mezara gömülenler, kimlik tespiti için çıkarılıyor. Yağan yağmurun yumuşattığı toprağı kazan üç kişi, üst üste yığılmış cesetleri halatlara bağlamış ve sedye üzere kullanılan bir meskenin kapısına koyuyor. Ceset torbalarıyla dolu Bucha mezarlığında ise gün batıyor. Mezarlığın yorgun vazifelileri, ağır hareketlerle bugün için son kere cesetleri kamyonlara istifliyor.
Savaş bir seçenek olmasaydı şayet, bugün Bucha’lılar da baharı bizimle birlikte karşılıyor olacaklardı. Lakin maalesef ki bu durum Ukrayna’nın hatta dünyanın öteki kentlerinde hala devam ediyor.
