Yılın birinci üç ayında yüzde 16,2 artışla 5 milyar 458 milyon dolar ihracat gerçekleştiren hazır giysi ve konfeksiyon bölümü, tüm vakitlerin ihracat rekorunu kırdı. Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı’nın bilgilerine nazaran, dokumacılık dalında 1 milyon 167 bin 918 emekçi çalışıyor. Fakat bu sayı sadece kayıtlı çalışan çalışanları temsil ediyor. Yüz binlerce personelin kayıt dışı ve düşük fiyatlarla çalıştırıldığına dikkat çeken BİRTEK-SEN Lideri Mehmet Türkmen, ihracat rekorunun çalışanları teğet geçtiği görüşünde.
İki yıl boyunca DİSK/Tekstil Sendikası Gaziantep Bölge Temsilcisi olarak çalışan Mehmet Türkmen, geçtiğimiz yılın kasım ayında “çalışma anlayışındaki uyumsuzluk” gerekçesiyle vazifeden alındı. Çalışanların karar aldığı ve yönettiği bir sendika anlayışını savunduğunu belirten Türkmen, bürokrasiye karşı çıkan bu yaklaşımın sendika yöneticilerini rahatsız ettiği görüşünde. DİSK’teki misyonunun sonlandırılmasının akabinde her etabında personellerin yer aldığı bir yapı için yola çıkan Türkmen, BİRTEK-SEN’i (Birleşik Dokumacılık, Deri ve Dokuma Personelleri Sendikası) kurdu. Türkmen’le, Antep’teki 1 Mayıs hazırlıklarını ve her ay yeni kâr rekorları açıklayan dokuma bölümündeki emekçilerin durumunu konuştuk.
BİRTEK-SEN, profesyonel sendika çalışanları yerine bölümde etkin olarak çalışan personellerin idarede olduğu bir yapıyı benimsiyor. Bu türlü bir yapıya neden gereksinim duyuldu?
Geçtiğimiz yılın kasım ayında kurulan BİRTEK-SEN, dokuma ve dokuma iş kolundaki sendikaların kastlaşmış, çürümüş olan bürokratik yapısına karşı bir reaksiyon olarak ortaya çıktı. Urfa ve Antep’te toplamda 21 fabrikadan emekçi temsilcileri ve personel kümeleri ile yaptığımız 2,5 aylık tartışmalar ve toplantılar sonucunda bu sendikayı kurma kararını aldık. Kuruluşta Antep’ten 13, Urfa’dan 14 fabrikanın personel temsilcisi yer aldı. Bu sayı şu anda 20’ye ulaştı. Sendika, bir temsilci şurası tarafından yönetiliyor. Bu yeni bir tecrübe. Mesela, 96’da Antep’te Ünaldı bölgesindeki dokuma çalışanlarının bir ay süren bir grevi var. Bu, tıpkı vakitte Antep’in ve Türkiye tarihinin en büyük emekçi aksiyonlarından biri. Ünaldı’da 96 direnişine öncülük eden ve şu anda hâlâ çalışan emekçiler de sendikamızın kurucuları ortasında. Bu yanıyla, Antep’te son 20-30 yılda yaşanan tecrübeleri ve uğraşları de içinde barındıran bir sendika oldu. BİRTEK-SEN gerçek manada personellerin kurduğu ve yönettiği bir sendika. Tüzüğünden, kuruluşuna kadar bütün kararları emekçilerin iradesiyle sağlayan bir sendika.
BİRTEK-SEN Lideri Mehmet Türkmen Resmi kuruluşunuzun üzerinden sadece 2 ay geçti fakat tekrar de soralım, BİRTEK-SEN’e personellerin ilgisi nasıl, şu anda kaç üyeniz var?
Daha çok yeniyiz fakat şimdiden başta Antep ve Urfa olmak üzere çok sayıda fabrikadan personellerle buluşuyoruz. Üye sayımız da şimdiden 300 civarında. Antep’te ve Urfa’da 10’dan fazla fabrikada üyeliklere başladık. Adana Çukurova’dan ve Trakya bölgesinden de sendikamızla bağlantıya geçenler oldu. Atağın ve sömürünün bu kadar arttığı bir periyotta, çalışanların insanca yaşamaya yetecek bir fiyat talebi ve öteki talepleri için örgütlenmekten öbür bir aracı yok biliyorsunuz. Emekçilerin iradesini yok sayan bürokratik sendikal anlayışa karşı, her etabında emekçilerin karar aldığı ve yönettiği bir sendika olma sevdasındayız. Bu emekçilere büyük heyecan veriyor. Lakin biliyorsunuz işyerinde yetkili sendika olabilmemiz için yüzde 1 barajını aşmamız gerekiyor. Bu da 13 binden fazla personel demek. Çalışanların BİRTEK-SEN’in tezlerini sahiplendiğini görüyoruz ve kısa müddette bu hisle, bu güçle barajı aşacak birikimin ortaya çıkacağını düşünüyoruz. Aslında bizim anlayışımız bütün personellerin tek çatı altında birleşmesi. Sendikaların rekabete son verip personellerin birlik olarak çaba ettiği merkezler olması gerekiyor.
‘TEKSTİL İŞVERENLERİ PANDEMİYİ FIRSATA ÇEVİRDİ’
Tekstil, hem güvencesizliğin hem de kayıt dışı çalışmanın ağır olduğu bir dal. Personeller, bu kesimde hangi şartlar altında çalışıyor ve ne çeşit hak kayıpları yaşıyor?
Türkiye, dünyadaki tedarik zinciri bakımından dışarıya üretim yapan değerli merkezlerden biri. Dokumacılık, memleketler arası firmaların üretim yaptığı ve fason çalışmaların çok yaygın olduğu bir işkolu. Ağır işlerde, kayıt dışı ve düşük fiyatla çalıştırma var. Pandemi devri çalışma şartlarını ağırlaştıran öteki yolların de hayata geçirildiği bir süreç oldu. Bu sürecin en çarpıcı yaşandığı yerlerin başında Antep geldi. Antep’te sokağa çıkma yasaklarında personeller zorla çalıştırıldı, hadise ve vefat yaşanan fabrikalarda üretime hiç orta verilmedi. Pandemi büyük bir felaketti. Milyonlarca insan işini, hayatını kaybetti. Lakin dokumacılık işverenleri bu süreci çok büyük bir fırsat olarak değerlendirdiler. Pandeminin başından beri her ay ihracat ve büyüme rekorları açıkladılar. Mart ayında İhracatçılar Meclisi, tekrar tüm vakitlerin en yüksek ihracat sayılarını açıkladılar.
Tamamı Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde bulunan vilayetlerden oluşan 6. Bölge’ye gerçekleştirilen yatırımların fiyatının, 2020’nin başından bu yana 3 milyar TL’yi aştığı belirtiliyor. Bu yatırımlardan elde edilen gelir, çalışanlara yansıyor mu?
Türkiye’de son birkaç yıldır hizmet iş kolundan sonra emekçi sayısı en süratli artan işkolu dokuma. Bu biraz dünyada pandemiyle birlikte değişen tedarik zinciriyle de alakalı. Pandemide Çin’den ve Doğu Asya ülkelerinden batıya olan ihracatın azalmasıyla, Türkiye sermayesi bunu fırsata çevirdi. O yüzden son iki yılda personel sayısı 300 bin kadar arttı. Lakin istihdamın artması, bu şahısların çalışma şartlarının uygunlaştırılması ve haklarının verilmesi manasına gelmiyor. Türkiye’nin başka bölgelerinde fabrikaları olan dokumacılık işverenleri, buraları bir ucuz işgücü merkezi, sömürü cenneti olarak gördüğü için buralara önemli yatırımlar yapıyorlar. Bilhassa son 8-10 yılda Antep’in biraz daha doğusundaki bölgelere çok önemli teşvikler verildi. Bu teşvikler sonucunda emekçi sayısı Urfa’da, Batman’da 30 bini geçmiş durumda. Adıyaman’da 10 binden fazla emekçi çalışıyor, bu sayı Malatya’da ise 30-35 bin, Van’da bile şimdiden 7 bin emekçi var. Bu sayıların daha da artacağı söyleniyor.
Tekstil dalındaki yatırımcıların nasıl bir profili var? Daha çok küçük işletmeler mi bulunuyor yoksa büyük tekellerden bahsetmek mümkün mü?
Çalışan sayısı 10-100 ortasında değişen ve büyük oranda personellerin kayıt dışı çalıştığı konfeksiyon atölyeleri çok yaygın. Lakin yüzlerce, binlerce emekçinin çalıştığı büyük fabrikalar da epey yaygın. Antep iplik ve halı yüklüdür, öteki bölgelerde ise daha çok konfeksiyon görürüz. Mesela yalnızca Antep OSB’de 230 bin emekçi çalışıyor ve bu emekçilerin en az 130-140 bini dokumacılık işkolunda. Halı ve iplik fabrikalarında ortalama personel sayısı 400- 500 civarında ancak bunların içerisinde 3 bin-4 bin emekçinin çalıştığı fabrikalar da var.
‘BÜYÜK FİRMALAR, FASON ÜRETİMLE DOLAYLI OLARAK EMEK SÖMÜRÜSÜNE KATILIYOR’
Antep ve etraf vilayetleri, Suriyeli mültecilerin ağır olarak yaşadığı bölgelerden. Dokuma işkolu, mültecilerin kayıt dışı ve düşük fiyatla çalışmak zorunda bırakıldığı dalların başında geliyor. Bağımsız araştırmacılar tarafından hazırlanan memleketler arası raporlarda, Türkiye’nin dokuma dalındaki “başarısında” mültecilerin teminatsız ve ucuz emeğinin tesirli olduğu belirtiliyor. Sizce de bu türlü mi?
İhracat yapan büyük firmalarda mülteci çalışanların istihdamı çok sonlu, buralarda sigortasız emekçi çalıştırmak mümkün değil. Zira bu firmaların taahhütleri ve milletlerarası kontrolleri var. Buralarda çalışan Suriyeliler, çalışma müsaadesi alınarak sigortalı çalıştırılan emekçiler. Sayıları hayli az. Ancak bunun dışında burada Ünaldı diye bir bölge var, buradaki konfeksiyonlarda 20 binden fazla kişi çalışıyor. Bunların yarısından birçok Suriyeli personeller, bunların tamamı günde en az 12 saat, sigortasız ve düşük fiyatla çalıştırılıyor. Bununla bir arada fason üretim yapan atölyeler de Suriyeli emeğini çok yaygın bir biçimde sömürüyorlar, hem ucuza hem de kayıtdışı çalıştırıyorlar. Böylece ihracat yapan firmaların da emek sömürüsüne dolaylı bir biçimde katıldığını söyleyebiliriz.
Mehmet Türkmen, Gaziantep OSB’de bulunan Şireci Cotton çalışanlarının fiyat artışı aksiyonunda. 2021’in sonunda başlayan emekçi aksiyonları 2022’nin birinci üç ayında sürat kesmeden devam etti. Bu hareketlerin kıymetli bir kısmı da Antep’teydi. Personeller, istedikleri ölçüde kazanım elde edebildi mi?
2 Şubat’tan başlayarak 30 Mart’a kadar devam eden emekçi grevleri, yüklü olarak Antep’teki 35 fabrikada yaşandı. Bunların tamamı artırım talebiyle başladı. Emekçiler, yılbaşında açıklanan artırım oranını yetersiz buldu. Grevler Zafer Dokumacılık, Melike Dokuma üzere büyük fabrikalarda başlayıp iplik ve halı fabrikalarıyla devam etti. Bu işyerlerinin hiçbiri sendikalı değildi. Bu direnişler, emekçilerin yansısı ile ortaya çıkan fiili grevler halinde yaşandı. Türkiye genelinde yaşanan grevlerin büyük oranda bu türlü bir özelliği var, biliyorsunuz. Burada, personellerin sendikalara güvenmediğini görüyoruz. Bu tıpkı vakitte sendikal bürokrasinin geldiği boyutu görmemiz açısından kıymetli bir fotoğraf sunuyor.
‘GREVLER SÜRECEK’
Sizce emekçi hareketleri sürecek mi?
Önümüzde 1 Mayıs var. Bu hususla ilgili yaptığımız toplantılarda şu eğilimi çok rahatlıkla görebiliyoruz: Bu grevlere sebep olan durum sürüyor. Zira bu grevlerle kazanılan artırımlar, daha emekçilerin cebine girmeden eriyor. Personellerin, işçilerin günlük hayatta kullandığı temel gereksinimlerine artırım yağmuru devam ediyor. Geçinememe halini, enflasyonun tırmanışını düşününce personellerin bir yıl sonraki artırım sürecini katiyetle bekleyemeyeceğini görüyoruz. Önümüzdeki yaz grevler, aksiyonlar devam edecektir.
1 Mayıs’a sayılı günler kala Antep’te hangi hazırlıklar yapılıyor?
Geçtiğimiz sonbahardan itibaren dövizdeki tırmanış, ekonomik gelişmeler ve enflasyondaki yükseklik nedeniyle emekçiler hiç olmadığı kadar süratli bir biçimde fakirleşti. Çalışanlar, işçiler çalıştığı halde yaşayamaz, geçinemez hale geldiler. O yüzden tüm bunları düşününce bu yılki 1 Mayıs vurgusu, fakirleşme… Şu anda 1 Mayıs için kapsamlı hazırlık toplantıları yapıyoruz. Yılın başında grev yaşanan işyerlerinden çalışanlarla toplanıyoruz. Yeniden bu kapsamda 24 Nisan’da bir emekçi kurultayı düzenleyeceğiz. Bu, fabrikalardan çok sayıda personelin katılacağı bir kurultay olacak. Hem daha evvel yaşanan grevlerin sonuçlarını hem de bir sonraki dalgaya nasıl hazırlanacağımızı konuşacağız.
Antep’te 1 Mayıs nerede kutlanacak?
Sendikalar ve emek örgütleri, Kırkayak Parkı için bir müracaat yaptılar. Aslında küçük bir alan orası lakin bilhassa pandemide çok kullanıldı. Oradaki kutlamadan farklı olarak çalışanlarla bir yürüyüş yapmayı da planlıyoruz.
