Süper kahramanların dışındaki çizgi roman dünyasını ne kadar takip ediyorsunuz bilmem ancak Guy Delisle bu dünyanın kıymetli isimlerinden biridir. Çizerlikle çok genç yaşlardan itibaren ilgilenmeye başlar Delisle. Hoş sanatlar lisesini bitirip üniversitede animasyon okur. Sonra da Montreal’deki CinéGroupe’ta birinci profesyonel işlerini üretmeye başlar.
Delisle’nin çizgi romanları yüklü olarak yaptığı seyahatlere dayanır ve bu tarafıyla biyografik olarak da tanımlanabilir. Seyahatlerinde okuru Kuzey Kore, Shenzhen, Burma, Kudüs üzere kentlere götürür, oranın insanını, kültürünü, çelişkilerini anlatırken, “bir yabancı”nın yaşadığı trajikomik durumları da ekler. Ayrıyeten Hudut Tanımayan Doktorlar’dan Christophe André’nin 111 günlük kaçırılma öyküsünü çizdiği ‘Rehine’ isimli bir çalışması daha bulunur.
Delisle’nin Türkçeye çevrilmiş toplamda altı çizgi romanı var. İçlerindeki en yenisi olan ‘Fabrika Günlükleri’ geçtiğimiz günlerde raflara girdi. Kerem Yalçıner’in çevirdiği ‘Fabrika Günlükleri’, öteki Delisle kitapları üzere Karakarga Yayınları etiketine sahip.
BAŞKA BİR DÜNYA
Delisle başka kitaplarında farklı kentlere seyahat yaptığı üzere, ‘Fabrika Günleri’nde de geçmişe, 16 yaşındaki haline yanlışsız bir seyahate çıkar. Şimdi lisede okumaktadır. Maddi durumu pek âlâ değildir. Bu yüzden yazın bir kâğıt fabrikasında çalışmaya başlar. Kitabın merkezinde de işte bu fabrika vardır.
Mekân Kanada’nın Quebec kenti, yıl 1982’dir. Delisle, babasının teknik çizer olarak çalıştığı bu “tükkan”a, “değirmen”e adım attığında onu birinci karşılayan şey gürültü olur. Evet, içerisi o kadar gürültülüdür ki çalışanların kullanması için girişte kulak tıkaçları bulundurulur. Molalardaysa dinlenebilecekleri ses yalıtımlı bir konteyner vardır. Yalnızca eski çalışanlar bu sese aldırış etmezler.
Fabrika Günlükleri, Guy Delisle, Mütercim: Kerem Yalçıner, 144 syf., Karakarga Yayınları, 2021. Gürültü emekçilerin bütün bağlarını belirler. Çalışırken birbirlerine sesleri duyuramadıklarından bir beden lisanı geliştirmişlerdir. Evvel konuşmak istediği kişinin dikkatini el feneri yakıp söndürerek çeker, ardından kaygılarını el kol hareketleriyle anlatırlar. Çalışan herkes bu lisanı bilir.
Delisle burada devasa kâğıt silindirlerini kumandalı vinçle taşıma işi yapar. Lakin 1920’lerden, fabrikanın birinci açıldığı tarihten kalma kimi makineler daima arıza verir, bu da işleri tamamıyla zorlaştırır. Gerçi Delisle’nin çalıştığı makine “yeni” olsa da daima sorun çıkarır, o devasa silindirlerden taşan kâğıtlar bir anda ortalığa kaplayınca Delisle bir fırçayla kâğıt rulolarını geri dönüşüme süpürür.
İş kazaları sorunu de burada gündeme gelir. Emekçilerden biri, vaktiyle bir arkadaşının geri dönüşüme düştüğünü ve o gün bütün kâğıtların kıpkırmızı çıktığını söyler. Delisle irkilir alışılmış lakin kimsenin de tedbir almadığını, hatta baret bile takmadığını fark eder. Fabrikada bareti yalnızca mühendisler takar, personeller de onlarla her fırsatta dalga geçerler.
VE BABA-OĞUL İLİŞKİSİ
Yaklaşık üç yıllık bir vakti yazdan yaza, yani fabrikadan fabrikaya anlatan Delisle, personellerle kurduğu münasebete odaklanır. Bin türlü beşerle karşılaşır, birçok da eğitimsiz ve mutsuz insanlardır. Hayattan pek bir beklentileri yoktur. Bu yüzden çizer olmak isteyen tıfıl bir çocuğu ciddiye almazlar.
Delisle büyük bir çizer olup bu türlü bir proje yapmayı aklına koyduğunda, tıpkı seyahatlerinde olduğu üzere, not almak ve fotoğraf çekmek için Quebec’e, fabrikaya gittiğini söyler Virginie Jannière’le yaptığı bir röportajda. Makinelerin azalması ve personellerin baret takması dışında çok bir şey değişmemiştir. Geçmiş hâlâ yerli yerinde durur.
‘Fabrika Günlükleri’nin işlediği temel bir çatışma da aile münasebetleridir. Aslında buna baba-oğul sıkıntısı de diyebiliriz, çünkü ne anne ne de üç kardeşi gerçek düzgün görmeyiz. Odakta Delisle’yle babası vardır. Anne babası boşandığı için babasıyla aralı büyüyen Delisle vakit zaman fabrikada babasını “uzaktan” görür, yanına gitmek ister ancak koca fabrikada onu bulmakta zorlanır, ta ki babası gelip yolu tanım edene kadar. Ardından onu görür ve ayaküstü sohbet ederler. Bazen de babası sandığı kimi insanların gerisinden bakar. Yani baba her halde uzakta olan, oğulun sesini duyuramadığı bir yerde konumlandırılır.
Delisle babasını meskeninde ziyaret ettiğinde de durum değişmez. Gerçek düzgün konuşamazlar. Babası mevzudan yoğuna geçerek daima bir şeyler anlatır durur. Delisle müsaade isteyip kapıdan çıkacakken babasının aklına, “Sen neler yapıyorsun?” diye sormak lakin gelir. O kadar.
Kitaptaki renk kullanımına baktığımızda bunun da minimal seviyede olduğunu görürüz. Bu tavır Delisle’nin başka kitaplarında da sürdürdüğü bir estetiktir. Çoğunluğu siyah-beyaz olan paneller, vakit zaman vurucu kimi yerleri göstermek için sarı olur. Bunlar bulutlar, duman, ses balonları ve Delisle’nin tişörtü üzere kimi çizgileri kapsar. Genele bakınca, bilhassa Delisle için, uyumsuzluğun ağır olduğu yerlerde, kontrast yaratmak için bu türlü bir tercihte bulunulduğu söylenebilir. Yalnızca Delisle’nin tişörtünün renkli olması; duman, bulut, ses vs. üzere hareket halinde ve “kaybolan” şeylerin sarılanması da birebir uyumsuz akışkanlığa hizmet eder. Bu tarafıyla siyah-beyazlık nostaljiyi çağrıştırdığı üzere melankoliyi, bunaltıyı, sakinliği da akla getirir.
‘Fabrika Günlükleri’ yapay bir kıssa değil. Çizer olmak, okumak için para kazanmak zorunda olan bir gencin yaşadıklarını, gördüklerini mevzu edinir ve bunu içeriden bir gözle yapar. Fabrikadaki akıl almaz işleyiş, makinelerin 7/24 çalışması, bitmek bilmeyen gürültü ve emekçilerin bütün o hayatları; asık hızları, endişeleri, ümitsizlikleri, belden aşağı muhabbetleri, çıkarcı tarafları… Her şeyi hayli samimi bir biçimde aktarılır. Lakin ders verici değildir, tersine dertleşmeye yöneliktir.
