Roza Alkan
Kürtleri ya da Kürt sıkıntısını anlatan sinemalara karşı çok temkinliyim. Zira genelde avcının gözü ve lisanıyla anlatılır. Durduk yerde sonumu bozmamak için izlememeyi tercih ediyorum.
Mehmet Eroğlu’nun romanından uyarlanan ve Uluç Bayraktar’ın yönettiği “9,75” sinemasını, toplumsal medyadan takipleştiğim, aklına ve sağduyusuna güvendiğim bireyler olumlu bahsedince oturup izledim. Açıkçası neden etkilendiklerini çözemedim, zira sinema boyunca tırnaklarımı kemirdim durdum.
Film başlamadan ekranda Henry James’in şu cümlesi beliriyor:
“ İnsan kendi için yaptığı kendine uyan bir dizaynla, dünyadaki acıyı nereye koymalı?”
Soru kıymetli. Karşılığı sabırsızlıkla beklemeye başlıyorum. Sorduklarına nazaran bir karşılık verilecektir elbette. Ekranda 6-7 yaşlarında öfkeli bir çocuk beliriyor sonra. Yıl 1998, yer Gabar Dağı’nın eteklerinde bir köy. Karşısındaki askere, “Benim adım Zınar. Babam etkisizleştirilmemiş terörist. Babam seni öldürecek” diye bağırıyor çocuk. Meskende kahvaltılarını yaparken, yolda yürürken, koyunlarını otlatırken öldürülen Kürt çocuklarının olduğu bir dünyada hayli gözü kara bir çıkış. Sonra bir patlama sesi. Her yer toz duman. Ortalık hafif aydınlanınca kendimizi Taksim’de Seyahat aksiyonlarının ortasında buluyoruz. Biraz evvel karşısındaki çocuğun öfkesini sakince ve şefkatle dinleyen asker, gaz bulutunun ortasında sendeleyerek yere düşüyor. Yardımına trans bayan arkadaşı koşuyor. Orada düşüşünün gazdan olmadığını, bir hastalığı olduğunu öğreniyoruz. Arkadaşının yardımıyla kalkıp yürürken iç monoloğuna şahit oluyoruz, “Yapmam gereken son bir şey kaldı. Beni çağıran o hüzünlü sese yanlışsız yürümek. Zınar’la yüzleşmek. Bu yüzden yazmıyor muyum zaten…”
Bir sinema karakteri de olsa nihayet birileri yüzleşmeden bahsediyor diyorum tüm saflığımla. Acıyı, mağduru daha fazla acıtmadan, öfkelendirmeden koyacak bir yer bulacaklar diye bekliyorum ancak beklediğim olmuyor. Tıpkı hayatta olduğu üzere sinemada de ellerim bomboş kalakalıyorum. Kahramanımız oysaki bir katilmiş, çocuk katili. Olay katilin gözüyle aktarılıyor bize. Lakin öncesinde bize katilin acıklı kıssası anlatılıyor. Bizi yaralayan, öfkelendiren ne kadar acı varsa hepsinden bir modül koparılarak katilin ferdî kıssasına boca edilmiş, öykü olabildiğince acıklı bir hale getirilmeye çalışılmış. Kahramanımız (tabii ki içimden geçen söz katil) halbuki daha annesinin kucağındayken sarhoş babasının saldırısına uğruyorlar annesiyle. Anne ölüyor. Baba, cezaevine girdikten çabucak sonra öldürülüyor ve kahramanımız da o gece yüzüne aldığı 9.75 cm’lik bir yarayla yetimhaneye…
Ama temel yarası içindedir. O kadar içindedir ki, bizden işlediği çocuk cinayetini beğenilen görmemiz beklenir. Babasının annesini öldürmesinin ve kendisini ömür uzunluğu taşıyacağı bir yarayla bırakmasının kâfi etkiyi göstermeyeceğine kanaat getirilmiş olacak ki hem trans bayan dostu hem de hareketçi sevgilisi olması sıkıştırılmış öyküye. Meğerse bir de ur varmış beyninde ve en fazla iki ay ömür biçilmiş. Her şeyin ancak her şeyin bir ortada satıldığı köy bakkalı üzere olmuş. Bu kadar acıyı yaşamış biri bir Kürt çocuğunu öldürüversin, ne olacak ki? Korkuyor kahramanımız bir yandan da, çok korkuyor. Mezarsız kalmaktan korkuyor, kadavra havuzuna gitmekten korkuyor. Kayıpların, asit kuyularının, kaldırım taşlarının altında çıkan toplu mezarların olduğu bir ülkede, hatta mezarların tahrip edildiği bir ülkede, mezarsız kalma korkusu bir çocuk katiline kalmasaydı keşke.
Kamera daima Taksim’de değil. Orta ara Gabar’a götürüyor bizi. Beyaz Toros birini, ahırdan bozma bir meskenin önüne fırlatıyor.(Evin içi de leş üzere. Dağınık, camlar kirli, kırık. Çamurdan da olsa duvara bir sıva yapmayı bile akıl etmemiş oturanlar. E ne de olsa Kürt meskeni.) Beyaz Toros’un kapıya kadar hizmet götürdüğünü de bu sinemadan öğreniyorum. Evdekiler fırlayıp yüzü gözü patlamış adamı alıyorlar. Zınar’ın babasıymış. Baba durmuyor, direnmiyor. Karısını, büyük çocuğunu alıp sonu geçiyor, üstelik Zınar’ı da götürmüyor. Kendi çocuğunu bırakıp kaçan Kürtler… Bu büsbütün yeni bir motif. Çocuğunu bırakıp masraf lakin her fırsatta da , “Oğlum okusun, büyük adam olsun” diye haber gönderir. Lisanının, kültürünün yasak olduğu bir eğitim sisteminde okumasını, “büyük adam” olmasını beklemek romantizmi de unutulmamış.
Tüm Kürt karakterler, bilhassa de dede olabildiğince ezik bir halde gösterilmiş. O kadar ezik ki kucakladığı Zınar’ın meyyit vücudunu katiline gösterip, “Öldü, okula gidecekti daha” diyerek, boynu bükük ve merhamet dileyen bir tabirle askerin karşısına dikilir. Dikilir demişim, pardon. Dikilmek onun haddine mi? Öylece boynu bükük durmuş işte.
Anne babası gittikten sonra Zınar adeta köyün meczubu muamelesi görmeye başlıyor. Gerisinden “anasız, babasız” diye gülüp eğleniyor köydeki öteki çocuklar, kimse oynamıyor onunla, kimse konuşmuyor. Savaş yalnızca Türk ordusuyla Zınargil ortasında yaşanmış güya.
Kahramanın İzmir’de yetimhanede geçen çocukluğuna da gidiyoruz orta ara. Ülkenin iki farklı yakasında, iki çocuk. Kıssaları güya benzetilmeye çalışılmış. Şekerle olan bağları, kimsesizlikleri, yalnızlıkları, Kemalettin Tuğcu okumaları, konuşmaktan vazgeçmeleri, yüzlerindeki yaralar…Ve sonra batıdaki doğudakini öldürüyor. Halbuki ikisi de birebir acılardan geçmiş. Öykünün sonunda neden birinin ötekini öldürmesi bu kadar legalleştiriliyor? Neden öldürülüyor bile demiyorum, neden legalleştiriliyor? Ölen başkası olsaydı yasallaştırmak için epey uğraş gösterilir miydi? Gösterilebilinir miydi?
Zınar’la kelamda yüzleşmek için yazdığı romanın taslağını bir deftere yazmış kahramanımız. O defter de Zınar’ın babasının sonu geçtikten sonra Zınar’a yolladığı defter. Kahramanımız çocuğu öldürmekle kalmaz, boş defterini alıp kıssasını muharrir. Öldürdüğü çocuğun öyküsünü, çocuğun defterine yazmak tam olarak ne demek oluyor sahiden çözemedim. Zınar’ı katlettikten sonra çıktığı konuttan yalnızca defteri değil, Zınar’ın annesiyle çekilmiş tek fotoğrafını da alır. Hem geçmişinin hem de geleceğinin üstüne çöker. O fotoğrafı alıp çocuğun mezarına koyana kadar da “yüzleşme” bekledim. Lakin yüzleşme falan yokmuş, anlayış beklenmiş bizden. Bu ortada Zınar’ın mezar taşındaki doğum tarihi de 01.01.1992. Kürtlerle ilgili klişeler de es geçilmemiş.
Filmi yalnızca Kürtlere yaklaşımından değil, genel olarak da sevmedim. Taksimin göbeğinde oturuyor kahraman, Seyahat olayları tüm şiddetiyle yaşanıyor lakin eylemcinin sevgilisi ve komşusu olması dışında aksiyonla bir bağı yok. Diğer çocukların ölüyor olması, öldürülecek olması pek kaygısı değil. Sevgilisi desen, o da farklı bir keder. Akademisyen ve hareketçi ancak kahramanın acıklı kıssasını dinlemek dışında bir diyalogları olmadan ona sırılsıklam aşık olabiliyor. İki günlük bağlantıda kahramanın arkadaşının ona “yenge” diye hitap etmesi, onu erkek üzerinden tanımlaması rahatsız etmiyor. Arkadaşı dediğim kişi de Mesut. Kahramanımızla birlikte askerlik yapmışlar. Mesut, kahramanın buyruğundaki bir er imiş. Er olması sebebiyle de biraz gerisinde kalıyor kahramanımızın. Astlar gerçek hayatta da üstleri geçmemeli zira.
