Natasha Gilbert
Nature mecmuasında yayınlanan bir araştırmada aktarıldığı kadarıyla, gelecek 50 yıl içinde iklim değişikliği, başka memelilere virüs bulaştıran 15 binden fazla yeni göğüslü çeşidi içeren olayları tetikleyebilir. Bahsi geçen, global ısınmanın yaban hayatı yaşam alanlarını hangi biçimde değiştireceğini, bunun patojenleri bulaştırabilecek cinsler ortası müsabakaları nasıl artıracağını ve virüslerin çeşitler ortasında kaç kez sıçrayacağını öngören birinci araştırmalardan biri.
Pek çok araştırmacı, Covid-19 global salgınının büyük ihtimalle yeni bir korona virüsünün yabanî hayvanlardan insanlara ‘zoonotik’ yollarla geçmesiyle başladığını söz ediyor. Yeni araştırma, cinsler ortasında geçiş yapan virüslerde öngörülen bir artışın daha fazla salgını tetikleyebileceği ve hem insan hem de hayvan sıhhati açısından önemli bir tehdit oluşturabileceği konusunda bizleri uyarıyor; bununla birlikte, hükümetlerin ve sıhhat kuruluşlarının patojen takibi alanında yatırım yapmaları ve sıhhat altyapısını iyileştirmeleri için daha fazla sebep ortaya koyuyor.
University College London’da ekosistemler ve insan sıhhati ortasındaki etkileşimleri modelleyen ve araştırmaya dahil olmayan Kate Jones, araştırmanın “bir sonraki global salgında, iklim ve arazi kullanımına dair gelecekte yaşanacak değişimlerin ortaya koyacağı riskleri fark etmede hayati değere sahip bir birinci adım olduğunu” lisana getiriyor. Araştırma, yeni virüs bulaşmalarının büyük kısmının, sıcaklıklar yükseldikçe tiplerin daha serin yerlerde toplanmasıyla yaşanacağını öngörüyor. Ve bu durumun, bilhassa batı Afrika’daki Sahel, Hindistan ve Endonezya da dahil olmak üzere beşerler tarafından ağır olarak işgal edilen Afrika ve Asya bölgelerinde ve ayrıyeten yüksek irtifalardaki çeşit bakımından güçlü olan ekosistemlerde gözlemleneceğini savunuyor. Araştırma, gezegenimizin bu yüz yıl içerisinde -kimi iklim tahlillerinin öngördüğü bir gelecek bağlamında- Sanayi Devri öncesi sıcaklıkların üzerinde 2 santigrat dereceden fazla ısınmayacağını varsayarsak, cinsler ortasındaki birinci toplanmaların sayısının 2070 yılına dek iki katına çıkacağını ve ‘virüs bulaşma merkezleri’ ortaya çıkaracağını kaydediyor.
Washington DC’de bulunan Georgetown Üniversitesi’nde hastalık ekolojisti ve araştırmanın ortak müellifi olan Gregory Albery, “Bu araştırma, bizlere önümüzdeki on yılların sırf daha sıcak değil, birebir vakitte daha fazla hastalıkla dolu olacağına ait tartışılmaz ispatlar sunuyor” diyor.
MODELLEMEDEKİ GÜÇLÜKLER
Albery ve meslektaşları, iddialar yürütmek hedefiyle beş yıllık bir vakit zarfında modeller geliştirerek test ettiler ve simülasyonlar gerçekleştirdiler. İnsan sıhhatiyle temasları nedeniyle memeliler üzerine odaklanarak çeşitli iklim değişikliği senaryoları kapsamında virüs bulaşma ve cins dağılımı modellerini birleştirdiler.
Araştırma takımı, gezegen ısınmayı sürdürürken memelilerin daha yaşanabilir habitatlar bulmak doğrultusunda nereye yanlışsız hareket edeceklerini kestirim etmek maksadıyla bir cins dağılım modeli yarattı. Virüs bulaşma modeli, habitatları değiştikçe cinslerin nerelerde bir ortaya gelebileceğini ve evrimsel bağlamda ne kadar yakından alakalı olduklarını (zira virüslerin irtibatlı çeşitler ortasında bulaşma ihtimali daha yüksektir) dikkate alarak, bir virüsün tipler ortasında birinci kez sıçrama mümkünlüğünü öngörüyor.
İspanya’daki Alcalá Üniversitesi’nde global değişim ekolojisti olan Ignacio Morales-Castilla, buna misal öngörü denemelerinin kimi vakit gerçekçi olmayan varsayımlar içermesi gerektiğine işaret etmesine rağmen, bu modellemenin “teknik açıdan kusursuz” göründüğünü tabir ediyor. Bununla birlikte, araştırmanın genişlik ve kapsamının ve dünyanın hangi bölgelerinin en fazla tehdit altında olabileceğini belirleme hünerinin “bariz biçimde öne çıktığını” kelamlarına ekliyor.
Araştırmacıların üzerinde çalışması gereken varsayımlardan biri, iklim değişirken çeşitlerin ne kadar uzak ve geniş bir alana yayılacağı idi. Ne var ki, memelilerin bölgesel şartlara ahenk sağlayıp sağlayamayacağı ya da bölgelerdeki pürüzleri fizikî olarak aşıp aşamayacağı üzere etkenlerin varsayım edilmesi güç bir işti.
Araştırma, bu etkenler her ne olursa olsun, virüs bulaşına dahil olması öngörülen memelilerden birinin yarasa olduğunu ortaya çıkardı. Covid-19’un ortaya çıkışında rol oynadığı düşünülen yarasalar, düzgün bilinen virüs depolarıdır ve tüm göğüslü nüfusunun yaklaşık yüzde 20’sini oluştururlar. Araştırma grubu, yarasaların uçabilmeleri sebebiyle hayat alanlarını değiştirmelerinin önündeki rastgele bir pürüz olması ihtimalinin bulunmadığını kelamlarına ekliyor.
İNSANLARA BULAŞIR MI?
Jones çalışmayı takdir etse de insan sıhhatine dair tesirlerini tartışırken dikkatli olmaya çağırıyor. “Memelilerden insanlara viral sıçrama riskini iddia etmek daha güç; çünkü bu bulaşmalar karmaşık bir ekoloji ve insan sosyoekonomisi ortamında meydana geliyor” diyor. Sıhhat hizmetlerine yapılan yatırımların artması ya da şaşırtan bir biçimde insanları enfekte etmeyen bir virüs de dahil olmak üzere, pek çok etken, insan sıhhatine yönelik tehdidi azaltabilir, diye ekliyor.
Buna rağmen, araştırmacılar, boşa harcanacak vaktimizin olmadığını belirtiyorlar. Dünya, daha şimdiden Sanayi Periyodu öncesi sıcaklıkların üzerinde 1 santigrat dereceden fazla ısındı ve bu durum, çeşitlerin göç etmesini ve hastalıkları birbirlerine bulaştırmasını tetikliyor. Albery, “En yeterli iklim değişikliği senaryolarında bile bu olay gerçekleşiyor ve önlenemiyor” diyor.
Yine de Albery ve Georgetown Üniversitesi’nde global değişim biyoloğu olan araştırma ortak müellifi Colin Carlson, hastalıkların bulaşmasında bir seviyeye kadar artışın kaçınılmaz olmasına rağmen, bunun reaksiyonsuz kalmak için bir mazeret olmadığını söz ediyor. Araştırmacılar, hükümetleri ve milletlerarası toplumu, bilhassa de güneydoğu Asya üzere geleceğin çok sıcak bölgelerinde, yabanî hayvanların ve zoonotik hastalıkların takibini ve gözlemlenmesini artırmaya çağırıyorlar. Sıhhat altyapısının iyileştirilmesinin de mutlak bir gereklilik olduğunu lisana getiriyorlar.
İnsanlar global ısınmaya karşı hazırlanmaya ve ahenk sağlamaya başladıkça, uğraşların büyük kısmı ormansızlaşmayı durdurmak ya da kıyı setlerini güçlendirmek üzere faaliyetlere odaklanacak. Bunun birlikte, Carlson şunu belirtiyor: “Salgına hazırlık ve hastalık izleme süreçleri de iklim değişikliğine ahenk sağlıyor.”
Yazının yepyenisi Nature sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
