Brian Grodsky
Batı, Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesine sert ekonomik yaptırımları yürürlüğe koyarak reaksiyon gösterdi. Sonuç olarak, kritik kıymete sahip Rus bankaları SWIFT ödeme mesaj sisteminden çıkarıldı ve finansal süreçleri çok daha güç bir hale geldi. ABD, Avrupa Birliği ve başka birtakım ülkeler de Rusya Merkez Bankası rezervlerini dondurmak hedefiyle harekete geçti. Şimdiyse ABD Lideri Joe Biden, Rusya’nın petrol ithalatının büsbütün yasaklanmasını tartışmaya açtı.
Bu yaptırımlar hem Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in yakın etrafını hem de sıradan Rusları [Putin’e karşı] reaksiyon göstermeye mecbur bırakmayı amaçlıyor. Rejim değişikliklerini inceleyen bir bilim insanı olarak, bu teşebbüslerin, Kremlin karşısındaki zayıf muhalefeti daha fazla belirsizliğe sürükleme riski olduğunu düşünüyorum.
CEZALANDIRMANIN MANTIĞI
Ekonomik yaptırımlar bir “cezalandırma mantığı” izler: Ekonomik zahmetler yaşayan insanların ülkedeki siyasi önderlere karşı reaksiyon vermeleri ve yürürlükteki siyasetlerde değişikliğe gidilmesini talep etmeleri beklenir. Sıradan Ruslar en son yaptırımların acısını hemencecik hissettiler. Ruble bedel kaybetti ve Rusya borsası düştü. Batı’nın uyguladığı yaptırımların tesirleri ATM’lerin önünde oluşan uzun kuyruklarda görülüyordu; çünkü Ruslar paraları buharlaşmadan çekmeye çalışıyorlardı.
Diğer yandan, bir ayaklanma yaşanması pek mümkün görünmüyor. Ampirik araştırmalar, yaptırımların seçkin biçimde rakipleri geri adım atmaya zorlayan tipten hasarlara neden olduğunu ortaya koyuyor. En büyük ihtimalle ulaşacakları muvaffakiyet, muhalif seçkinlerin, halkı demokratik devletlere karşı harekete geçirerek kullanılmaları olabilir. Sıradan vatandaşların düşünce çekmesinin en çok bekleneceği devlet tipi olan Putin’inkine misal otoriter rejimlerde, birden fazla vakit yaptırımlar muhalefete yardım etmekten çok ziyan verir.
PUTİN MUHALEFETİ NASIL BASTIRDI?
Putin, son yirmi yıl boyunca ülke içi muhalefeti bastırmaya çalışmak maksadıyla çeşitli araçlar kullandı. Bunlardan bir kısmı, seçim sistemini kendi partisine avantaj sağlayacak biçimde değiştirmek üzere incelikli adımlardan oluşuyordu. Gelecek yıllarda devlet lideri olarak vazife yapmasına imkan sağlayan anayasa değişiklikleri de dahil olmak üzere, öbür adımların sayısı daha azdı.
Ne var ki Putin aldığı yasal tedbirlerle durmadı. Uzun vakitten beridir hem yurtiçinde hem de yurtdışındaki rakiplerini öldürtmekle itham ediliyor. Putin son periyotta muhalefetle bağı olan örgütlere hatalı muamelesi yaptı ve iki suikast teşebbüsünden sağ kurtulan muhalefet başkanı Alexei Navalni’yi hapsetti.
Eylemler bastırılmasına rağmen, Ruslar seslerini duyurmak emeliyle sokaklara çıkmaya istekli olduklarını tekraren ortaya koydular. 2020’in yaz ve sonbahar aylarında binlerce insan, Putin’in adayını, kelamda 10 buçuk yıl evvel işlenen bir cinayetten dolayı tutuklanmak için yenmiş üzere görünen Uzak Doğu’daki bir valiyi desteklemek için şovlar düzenlediler. Geçen baharda Navalni’nin tutuklanmasını protesto etmek için binlerce kişi daha sokaklara çıktı.
Putin, Komünist Parti ve milliyetçi Liberal Demokrat Parti üzere klâsik olarak sadakat gösteren siyasi partilerin itirazlarıyla da yüz yüze gelmeye başladı.
MUHELEFETİN CILIZ ATEŞİ
Daha değerli olan konu, baskıya maruz kaldığı kimi anlarda, Putin’in uyguladığı siyasetlerde değişikliğe gitme ve geri adım atma isteği göstermiş olması. Farklı biçimde söylersek, Putin Rusya’da demokrasiyi ne kadar sınırlarsa muhalefet de o kadar kabarmayı sürdürdü.
Bunun sonucu, kendini lokal izleyicilerin hiç olmazsa bir kısmının dayanağını kazanmak zorunda hisseden bir lider oldu. Bu durum, Putin’in savaşa taban hazırlayan ateşli ulusa sesleniş konuşmasında bariz biçimde görülüyordu. Bu bir saatlik hararetli konuşmada, kusurlu bir biçimde, Ukraynalıları doğu Ukrayna’daki Rus kökenlilere karşı soykırım uygulamakla suçladı. Putin, halka “Bu trajedi daha ne kadar devam edebilir? Buna daha ne kadar katlanabiliriz?” diye soruyordu.
Rusya’nın Ukrayna işgaline girişmesinden beridir, Ruslar Putin’e karşı çıkma isteklerini sergilemeyi sürdürdüler. Binlerce insan büyük para ve mahpus cezaları tehdidine rağmen Ukrayna’daki savaşı protesto etmek maksadıyla meydanlarda toplandı. Kremlin’in güçlü propaganda makinesini alt etmek için çeşitli taktikler kullanan Rusya dışındaki bir “hacktivist” ağı tarafından desteklendiler. Bu hacker kümeleri, Rus devlet kurumlarının ve devlete ilişkin haber kuruluşlarının çarpıtılmış öyküler yaymasını önlediler.
HİKAYEYİ KONTROL ALTINDA TUTMA
Halkın gözü önünde gerçekleşen bu şovlara rağmen, liberal muhalefetin Putin karşısında zayıf olduğu, su götürmez bir gerçek. Bunun nedenlerinden biri, Putin’in, Rusların yaklaşık üçte ikisinin günlük olarak haberleri takip ettiği devlet televizyonunu denetimi altında tutması. Savaşın arifesinde, Rus halkının yarısı gerginlikteki artıştan ABD ve NATO’yu sorumlu tutarken, sadece yüzde 4’ü Rusya’yı sorumlu tutuyordu.
Bu anlatıya, -yüzde 40’lık bir oranla- haberleri toplumsal medyadan takip eden pek çok Rus karşı çıkabilir. Buna rağmen, Kremlin’in, bu alanda faaliyet yürütme, teknoloji şirketlerini sindirme ve hükümet çizgisine dayanak sağlayacak düzmece öyküler yayma konularında uzun bir sicili var. Daha cuma günü, devlet yetkilileri, Rusların yaklaşık yüzde 9’unun kullandığı Facebook’a erişimi engelleyeceklerini duyurdular.
Putin, Batı’nın geçmişte uyguladığı yaptırımları avantaja dönüştürmek maksadıyla bilgi makinesini kullanabileceğini çoktan ortaya koydu. Batı, Rusya’ya 2014’te Kırım’ı işgal etmesi nedeniyle yaptırım uygulamaya başladıktan sonra, Putin, Rusların ekonomik meşakkatlerinin sorumluluğunu kendi üzerinden atıp dış güçlere yükledi. Elde ettiği sonuç, alışılmış “bayrak etrafında toplanma” olgusundan zayıf kalmış olabilir; lakin her şeyi hesaba kattığınızda, Putin, Ukrayna’daki birinci işgalden siyasi olarak yararlı çıktı. Bu kez uygulanacak daha güçlü ekonomik yaptırımlar daha geniş bir milliyetçilik dalgasını harekete geçirebilir.
Daha da önemli olanı, uygulanan yaptırımların amaca konan devletteki siyasi özgürlükleri zayıflatma konusunda da uzun bir sicile sahip olması. Rusya’daki durum kötüleşmeye devam ettikçe, Putin büyük olasılıkla rastgele bir muhalefet emaresini yok etmek emeliyle daha fazla baskı uygulayacak. Ve eski Rusya başbakanı Dmitry Medvedev, Rusya’nın insan hakları vaatlerine geri dönebileceğini argüman ederek ülkenin Avrupa Konseyi’nden çıkarılmasına reaksiyon gösterdi.
SAVAŞTAKİ BİR ÖBÜR ZAYİAT
Savaş çoktan başladı. Savaşın başladığı hafta, Rus yetkililer 7 binden fazla protestocuyu tutukladılar. Sansürü artırdılar ve uzun vakitten beridir liberal medyanın simgesi olan Ekho Moskvy isimli radyo istasyonunu kapattılar. Rusya’daki son bağımsız televizyon kanalı TV Dozhd’in editörü de ülkeden kaçtığını duyurdu.
Sınır Tanımayan Gazeteciler örgütünün basın özgürlüğünü husus alan son değerlendirmesinde, Rusya 180 ülke ortasında 150’nci olarak esasen en alt sıralarda yer aldı. Ve 4 Mart 2022 günü kabul edilen yeni bir kanun, Rusya silahlı kuvvetleriyle ilgili “yanlış bilgilerin” yayılmasını 15 yıla varan mahpusla cezalandırıyor. Dahası, Rusları rejime karşı çıkmaya cesaretlendiren yaptırımlar, ironik biçimde, bunu yapmak için kendi elinde olan araçları kısıtlıyor.
Netice itibariyle, şu anda ve tahminen de önümüzdeki haftalarda Rusya’da sokaklarda uzunluk gösterecek muhalefet, yakın gelecekte beklenebilecek en büyük gövde gösterisi olabilir. Batı, Rusya’nın meşhur oligarkları da dahil olmak üzere, Putin’in yakın etrafında bulunan insanları hedefleyen yaptırımları alana sürme noktasında daha büyük bir fırsat yakalayabilir. Buna rağmen, sahip oldukları servet dünyanın dört bir yanındaki farklı kasalarda saklandığı için, bu aktörlere önemli bir ziyan vermek güç olacaktır.
En uygun koşullar altında dahi ekonomik yaptırımların arzulanan etkiyi yaratması yıllar alabilir. Gaddarca ve tek taraflı bir savaşta çaba eden Ukraynalılar açısından, uygulanan yaptırımların moral sağlamanın ötesinde bir yardım sunması pek mümkün görünmüyor. Asıl tehlike, bu yaptırımların sıradan Rusları Putin’in savaşındaki bir öbür zayiat haline getirmesidir.
Yazının özgünü The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
