İZMİR – Kendisini bir imaj serüvencisi olarak tanımlayan İpek Cabadak’ın koleksiyon seyahati İzmir fotoğrafhaneleri ve bilhassa bayan fotoğrafları ile başlamış. Vakitle Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet devrine ilişkin her çeşit fotoğraf, farklı fotoğrafik malzemeler, kitap ve mecmuaları kapsayan bir manzara koleksiyonu oluşturan Cabadak, kendi çalışmaları yanında bu bahiste araştırma yapanlarla da vakit zaman koleksiyonunu paylaşıyor.
21. yüzyıl insanı için fotoğraftaki gelişmelerin ve dijital teknolojinin sürat kesmez bir biçimde manzara üretme ve paylaşma ortamlarını yarattığı ve geliştirdiği bir periyotta, kolektif belleğimiz için de kıymet taşıyan bu imaj rezervinin bir bütün olarak geleceğe ulaştırılması İpek Cabadak’ın en değerli amacı. Bu nedenle koleksiyonundaki fotoğraf kısmını ‘’Geleceğe Emanet Fotoğraflar’’ olarak isimlendiriyor.
Fotoğraf alanında ilgi duyduğu çok sayıda tema olsa da vakit içinde önceliğinin bayan manzaraları olmaya başladığını söyleyen Cabadak, “Bunun en değerli nedenlerinden biri 80’li yılların ortalarında feminizm tartışmaları ve gündemde olan bayan sıkıntısının beni de derinden etkilemesi oldu. Ders projesi olarak yazdığım metinlerde, ürettiğim imgelerde de bu sorun öne çıkıyordu. Hasebiyle koleksiyonumu oluştururken de bayan imajlarının etkisindeydim” diyor.
İpek Cabadak ‘BİZİM MESKENDE GÖRSEL MİRAS İHTİMAMLA KORUNURDU’
Koleksiyonunuzun geçmişi ne vakte dayanıyor?
Ailemin olağan ömür akışı içinde başladı benim koleksiyon öyküm. Meslekleri yanında, kendi ilgi, merak ve uğraş alanları ile aile yadigârlarına ehemmiyet veren annem ve babam bana birçok hususta rehber oldu. Çocukken oluşturduğum küçük koleksiyonlarımdan sonra ilgim daha çok aile albümünde, çerçevelerde ve özel ahşap kutularda saklanan değerli fotoğraflara oldu o devirler. Bizim konutta aile yadigârımız olan bu görsel miraslar çok ihtimamlı korunuyorlardı.
Ailem, hayatımızda olmayan büyüklerimizi bizimle fotoğraflar yoluyla tanıştırdı ve onları bu fotoğraflar eşliğinde anlattılar. Fotoğraflar benim çocuk dünyamda onlarla buluşmamı sağladı. Ailem bunların bedelini, korunmasının değerini erken yaşta öğretti bize. Ben meskenin küçüğü olarak fotoğraflara merakım nedeniyle bu ikazlara biraz fazla maruz kaldım. Aile arşivimizdeki bu fotoğraflardan kimilerini saklamak ve sahiplenmek istedim. Annem bunun bir nizam içinde olması için doğum günümde bir albüm armağan etti bana. Bu albüm fotoğrafları ihtimamla yerleştirmeyi, saklama keyfini öğretti. Kendime ilişkin minik bir manzara dünyam oluştu.
‘ÖNCELİĞİM BAYAN MANZARALARI OLMAYA BAŞLADI’
Öne çıkan ilgi duyduğunuz mevzu ve temalar neler?
Üniversitenin birinci yıllarında hayalimdeki Hoş Sanatlar Fakültesi’nde ‘Görüntü Sanatları’ eğitimine heyecanla başladım. İzmir’in fotoğraf tarihi ile ilgili meraklarım ve küçük çaplı başlayan araştırmalarım, fotoğrafhaneler ve orada çekilmiş fotoğraflar, koleksiyonumun şuurlu periyodunu başlattı. Bilhassa Erken Cumhuriyet devrine ilişkin ustalıkla, itinayla çekilmiş bir devrin görsel belleğini oluşturan örneklere ulaşmam ve o devrin beğenilen fotoğrafhaneleri koleksiyonumu gitgide geliştirdi.
Tabii birinci alımlarımı öğrenci bütçemle, sahaflardaki koliler içinden anonim buluntu fotoğrafları seçerek yaptım. Daha sonra farklı periyotlara ilişkin fotoğrafhanelerde ve dış yerlerde farklı emellerle çekilmiş birçok manzarayı edinmeye başladım. Öbür fotoğrafları da ediniyordum fakat vakit içinde önceliğim bayan manzaraları olmaya başladı.
Çulluzade Biraderler-İzmir (solda), Turan Fotoğrafhanesi-İstanbul (sağda). Sizi bayan fotoğrafları biriktirmeye iten neydi?
Bunun en değerli nedenlerinden biri 80’li yılların ortalarında feminizm tartışmaları ve gündemde olan bayan sorununun beni de derinden etkilemesi oldu. Ders projesi olarak yazdığım metinlerde, ürettiğim imgelerde de bu problem öne çıkıyordu. Münasebetiyle koleksiyonumu oluştururken de bayan manzaraları etkisindeydim.
Fotoğraflardaki bayanların periyotlarına nazaran bir fotoğrafhaneye gidip, fotoğraf çektirme hedefleri, fotoğrafların kompozisyonları, giysileri, aksesuarları, saçları, makyajları, fotoğraflara yazılan sunu yazıları, bayanların duruşları, pozları, halleri üzere göstergeler bir merak ve araştırma alanı açtı önümde. Toplumbilim dersimizin değerli hocası merhum Prof. Dr. İbrahim Armağan’ın beni yüreklendirmesiyle de o periyot için bayan fotoğrafları başrole geçti. Ve süreç içinde ‘’İlham Manzaralarım ‘’adını verdiğim bir imaj hazinem oldu.
‘KOLEKSİYONUM HEM DÖNEMSEL HEM İÇERİK OLARAK GENİŞLEDİ’
Koleksiyonunuzu oluştururken dikkat ettiğiniz, değer verdiğiniz kriterleriniz var mı?
Koleksiyonum benim ikinci üniversitem oldu ve birlikte olgunlaştık. Erken yaşlarda başlamam nedeniyle, koleksiyonu ile büyüyen, gelişen şanslı biriyim. Bu imgelerle antikacı, sahaf, müzayede yahut internet ortamlarında karşılaştığımda temalarıma ve araştırmalarıma uygunluğu, fotoğrafik özellikleri, foto-künyesi, tarihi devri, içeriği, fotoğrafın hissettirdikleri, kondisyonu ve daha birçok kriterim var. Periyodunun temsili, portrelerin karakteristiği, giyim-kuşam, aile görselleri, fotoğrafçıların teknik ve estetik yaklaşımları, çekim ortamları-aksesuarlar, poz verenlerin fotoğrafçı karşısındaki halleri, neden fotoğraf çektirdikleri, bu fotoğrafların çekimden sonraki seyahatleri üzere önemsediğim şeyler var.
Foto Terakki -Samsun (solda), Rehber-i Fotografya-A.Tevfik-1900 (sağda). Beni etkileyen, farklı hisler hissettiren imgelerle karşılaştıkça da üzerinde rastgele bir belirteci olup olmamasını önemsemeden edindiğim çok sayıda fotoğraftan da farklı kısımlar oluşturdum. Vakitle koleksiyonum hem dönemsel hem içerik olarak genişleyip, gelişerek seyahatini sürdürüyor.
Portre fotoğraflar evrak olma niteliklerinin yanı sıra fotoğraf severler için de değerli bir koleksiyon materyali. Pekala, sizin için portre fotoğraf neyi tabir ediyor?
İnsan imajı olan fotoğraflar benim için daha özel bir mana taşıyor. Bunlar geçmişte yaşayan insanların bir periyot farklı nedenlerle çektirdikleri değerli imajları. Münasebetiyle bir obje üzere değil, ferdî data olarak değerlendirilmeliler. Ben de her birine bu hassasiyetle yaklaşıyorum. Aile ve ferdî arşivler için manevi olarak değer biçilmez kıymette olan bu fotoğraflar, manzaradaki özneler yahut yakınlarının arşivlerinden bir nedenle ayrılıp, tahminen mevt, yer değiştirme, verilen kişinin bu fotoğrafları elden çıkarması, atma-satma ve daha birçok nedenle alenileşerek tedarik ortamlarına ulaşabiliyorlar. Bu ortamlarda dolanımda olan fotoğraflar, farklı emellerle bunları edinenler sayesinde değerli bir görsel kaybı önlüyor. Ne yazık ki bazen çöpe atıldıkları yırtıldıkları, yok edildikleri bir seyahat içinde de olabiliyorlar.
R.Lieblich-Bulgaristan (solda), S.Dragonetti-İzmir (orta), Photo L’Aigle-İstanbul (sağda) ‘180. YILA, 180 DAKİKA’
Son periyotlarda sizin de öncüsü olduğunuz bir çalışma ile İzmir Fotoğraf Günü kutlanmaya başlandı. Tarihçesinden başlayarak bu sürecin nasıl geliştiğini bize anlatır mısınız?
19. yy.da Fransa’da J.N. Niepce’in başlatıp, J.L.M. Daguerre tarafından geliştirilen metotla, 19 Ağustos 1839 yılında fotoğrafın icadının duyurulması ile dünyanın görüntülenme serüveni başladı. Fransız ressam ve fotoğrafçı Frederic Goupil Fesquet, periyodun entelektüellerinden ressam Horace Vernet ve yeğeni ressam Charles M. Bouton, Marsilya Limanı’ndan 21 Ekim 1839’da birinci sefer fotoğraf çekme ve resimleme hedefiyle Akdeniz rotalı bir seyahate çıktılar. Fesquet, seyahat boyunca Marsilya’dan Beyrut’a kadar birçok limanda o periyodun fotoğraf makinesi Daguerrotype ekipmanları ile levhalara imaj alarak fotoğraf çekti. Fotoğraf tarihinde iz bırakan tesirli bir serüven yaşandı. Şubat ayında İzmir’e hakikat yola çıktılar ve az sayıda da olsa kentin farklı fotoğrafları çekildi, çizimler yapıldı. Fesquet’nin büyükannesi İzmir doğumlu olduğu için kentle duygusal bağı vardı. Seyahat boyunca kentteki tanıdıkları sayesinde birçok aktifliğe, toplantıya davet edilerek İzmir’deki ömrü yakından gözleme talihleri oldu.
13 Şubat 1840 tarihinde kentin önde gelenleri ve yabancı konuklardan oluşan bir küme ile Iena gemisine davet edilerek, bir çekim yapmaları istendi. Hiç fotoğraf çekimi ve fotoğraf görmemiş bireyler için bunun heyecan veren bir aktiflik olduğunu varsayım edersiniz. Işık şartları ve görünüm açısından uygun bulunan güvertede konuklarla birlikte çekilen fotoğrafta, İzmir’deki birinci fotoğraflardan birinin çekimini izlemeleri yanında, kentteki toplu birinci fotoğraf aktifliğinin de iştirakçileri olmuş birebir vakitte. Seyahat sonrası yayınlanan, ziyaret edilen kentlerin, müşahede ve anıların anlatıldığı, mükemmel görselleri barından ‘Voyage D’Horace Vernet en Orient’ isimli kitapta İzmir ile ilgili kısımda bu olay anlatılmıştır. O devrin şiddetli çekim evreleri, çevresel tesirlere açık manzara elde etme şartları ve elde edilen manzara gerecinin hassaslığı nedeniyle fotoğraflar her vakit istenen sonucu ne yazık ki veremiyordu. Bu imajların günümüze ulaşamama nedenleri de bunlardır büyük olasılıkla…
İşte ben de çalışmalarım kapsamında İzmir için bu değerli görüntülenme serüvenini anmak, bu özel günü İzmir’de fotoğraf konusundaki tüm paydaşlarla sürdürülebilir bir kutlamaya dönüştürmeyi istedim. Fotoğrafın icadının 180. yılı olan 2019 yılında bir sunum için davet edildiğim Pyxis Fotoğraf Kulübü’nde bu isteğimi paylaştım. Yöneticileri ve üyeleri ilgi ile karşıladı. 2020 yılının bu serüvenin 180. yılı olması nedeniyle farklı etkinliklerle kutlanması gayesiyle bir planlama yaptık. İzmir Büyükşehir Belediyesi’ne de bir proje belgesi oluşturarak, teklifimizi yaptık. Birinci sefer ‘180. Yıla, 180 Dakika’ başlığı ile 13 Şubat 2020 tarihinde İzmir Fotoğraf Günü’nü Pyxis Fotoğraf Kulübü ile kutladık ve hayalimin bir kısmı gerçekleşti. Üç yıldır da her 13 Şubat günü kutlama yapılıyor. Pandemi sonrası da kolektif kutlamalarla bu özel günü yaşayabilmek en büyük dileğimiz.
