Akın Bakioğlu, Türkiye personel sınıfı hareketinin tarihindeki elbet en büyük olaylardan biri olan 1991 madenci grevini ve Ankara’ya gerçek çıkılan uzun yürüyüşü anlatıyor. Büyük Madenci Yürüyüşü, trajik bir cephesi de olan bu büyük direnişi, emekçi sınıfının kendini inşa etme tecrübesinin kurucu bir anı olarak resmediyor.
“Öncelikle günümüz personel sınıfı örgütlenmeleri 80’ sonrası yapıdan epey farklı. Örgütlülük modellerinde önemli değişimler yaşandı. Sendikal gayretin giderek parçalandığını ve işyeri özeline sıkıştığını görmekteyiz” diyen Bakioğlu emekçi sınıfının geçmişten bugüne çabasını konuştuk.
Büyük Madenci Yürüyüşü, Akın Bakioğlu, 167 syf., Bağlantı Yayınları, 2022. Emek uğraşı tarihi açısından baktığımızda Büyük Madenci Yürüyüşü’nün emekçi sınıfı üzerindeki tesirleri ve hareketin yarattığı atmosfere dair neler söylersiniz?
Büyük Madenci Yürüyüşü 80’lerin sonlarında başlayan, emekçi sınıfı ve sendikal gayretindeki değişimin son dalgalarından biridir. Yalnızca Türkiye’de değil dünyada da benzeri grevleri görmek mümkün. Kapitalizmin Türkiye’deki seyri açısından Zonguldak maden personellerinin sergiledikleri direniş hem kazanımlarıyla hem kaybedişleriyle kıymetli bir yerdedir. Dünya ölçeğinden bakıldığında Sovyetlerin dağılış sürecinde olduğu, güç siyasetlerinin değiştiği, global ticaretin hızlanmaya başladığı bir periyoda denk gelmektedir. Yerelde ise 80’ darbesinin fiyatlı emek üzerindeki baskısının görece devam ettiği ve Kamu İktisadi Teşebbüslerinin (KİT) satılma telaffuzlarının olduğu günlerde yapılmıştır Zonguldak Madenci Grevi. 89’ Bahar aksiyonları çerçevesinden bakıldığında kamu emekçilerinin neoliberal siyasetlere karşı koymasıdır birebir vakitte da. Bu nedenlerle Türkiye’de ve dünyada çok büyük ilgi görmüştür. Sanatkarlardan siyasetçilere kadar herkes Zonguldak’a gelerek greve dayanak vermiştir. Ek olarak, evvel 1991 genel seçimlerinde sonra 92’ lokal seçimlerde Anavatan Partisindeki önemli oy düşüşlerinde, grev sırasında partinin takındığı olumsuz halin tesiri büyüktür.
Büyük Madenci Yürüyüşü tek başına bir olay olarak değil 80’ sonrası kamu emekçilerinin birçoklarının özelleştirme ve neoliberal siyasetlere karşı koyuşunun en üst noktası olarak okunmalıdır. Her ne kadar kamu emekçileri bu aksiyonlar sonrasında fiyat artışları elde etse de sendikal hakları ve başka özlük haklarında kıymetli kaybedişler de yaşamışlardır. Sendikaların bir bütün olarak değil de işkolu özelindeki örgütlü yapıları bu kaybedişlerde tesirli olmuştur. Günümüzde de bu türlü bir görünüm vardır maalesef.
‘SINIF ÇABALARI SİYASETİN EN KIYMETLİ BELİRLEYENİDİR’
Türkiye’de siyasi tarih ile emek tarihi ortasındaki makas her daim keskin olmuştur. Sizce bunun sebebi nedir?
Sınıf çabaları siyasetin en kıymetli belirleyenidir. Bilhassa 80’li yıllarda personel sınıfının yok olduğu ve artık sınıf çatışmasının toplumsal değişimi açıklayamadığını öne süren tezlerin karşısında yaşanan tüm gelişmeler bunun aksini bizlere gösterdi. Günümüzde gerek ulusal manada gerekse de ulusal manadaki siyasi kırılmaların gerisinde sınıf gayretlerinin seyri vardır. Bahar Aksiyonları devri dünyadaki siyasi iklimin de önemli değişime uğradığı tek kutuplu bir dünyaya evrildiği bir devirdir. Bu yüzden siyaset ve emek hareketleri birbirinden başka okunamaz.
Kitabınızda öne çıkan sıkıntıların başında kelamlı tarihin ağır işlenişi yer alıyor. Kelamlı tarih ile yazılı tarih ortasında nasıl farklar var? Saha çalışmasında nelerle karşılaştınız?
Teorik olarak emekçi sınıfının ne olduğu, üyelerinin gündelik hayattaki pratiklerini nasıl anlamlardıklarıyla direkt alakalıdır. Bu dışarıdan bir bakışla kavranamayacak kadar karmaşık bağlantılar manasına gelmektedir. Bu nedenle öznesini dinleyen ve manalandıran çalışmalar masa başındaki çalışmalardan daha fazla kelam söyleyebilir. Kelamlı tarih çalışmaları tabiatı gereği yazılı tarihi evraklara ek olarak yapılır. Birbirinin aykırısı değil birbirini destekleyen çalışmalardır. Kitaptaa hem vakanüvistik tarihe hem de emekçilerin anlatılarına yer vermeye çalıştım. Tarihi yaşayarak yazanların mana dünyalarını sosyolojik açıdan daha değerli görmekteyim. Bu nedenle Zonguldak Kömür Havzası tarihini personel sınıfı hareketlerine nazaran tekrar ele alarak beş periyotta inceledim ve personellerin çalışma ve gündelik hayat tecrübelerini bu tarihin içerisinde ele aldım. Bu nedenle kitap gün gün grevi anlatmıyor. Çalışanların gündelik hayatına ve çalışma hayatına odaklanarak greve giden süreci bir bütün olarak kavramaya çalışıyor. Her ne kadar kitabın başlığı Büyük Madenci Yürüyüşü olsa da çalışmada yalnızca bu olaya odaklanmıyor personel sınıfının çalışma ve gündelik hayatının bir sonucu olarak bu yürüyüşü ele almaya dikkat ediyorum.
Saha çalışması sırasında pek çok madenci köyünü ziyaret etme talihi da buldum. Çalışma dışında personellerle derinlemesine tartışmalara da girdiğimiz oldu. Zonguldak Kömür Havzası’nda nereye gitseniz grevle ilgili anısı olan birisine rastlamanız tesadüf değildir. Ben de madenci bir aileden geldiğim için samimi görüşmeler gerçekleştirdim. Saha araştırması sırasında en şaşırtan görüşmelerden birisi madencilik faaliyetini “Yüzüklerin Efendisi” yapıtındaki Entler ve Orklar ortasındaki savaşa benzeten iştirakçiyle yaptığım mülakattır. Tabiat sömürüsü ve kapitalizm daha yeterli söz edilemezdi açıkçası.
GMİS, Büyük Madenci Yürüyüşü’nün değerli bir yürütücüsüydü. Burada Şemsi Denizer’in ismini anmak gerek. Hareketle birlikte kamuoyunun da tanıdığı bir lider oldu Denizer. Birebir vakitte hareketin de yazgısını değiştirdi. Bu süreci nasıl yorumluyorsunuz?
Şemsi Denizer’in hayatı Türkiye personel sınıfı sendikacılığının bir özeti üzere. Grev öncesindeki ve sonrasındaki katkıları da göz arkası edilemez lakin kısa müddette geçirdiği değişim çok kıymetlidir. Grevin birinci günlerinde Denizer yaptığı bir konuşmada “Maden çalışanı personel sınıfının öncü gücüdür. Ocakları kapatırız fikrinde olanların başına 1,5 milyon Zonguldaklı ile Türk personeli ile Türkiye’yi başlarına geçiririz” derken grevden sonra maden emekçileri için “Kendi çıkarlarını göremiyorlar, onun için de açlıktan kurtulamıyorlar, bu sendikanın idaresi olmasaydı aç kalırlardı” diyecek kadar önemli bir değişim geçirmiştir. Sendikal önderliğin ehemmiyetini yadsımamakla birlikte grev sırasında Türkiye Taşkömürü Kurumun’nda yaklaşık kırk bin emekçinin çalışıldığı da unutulmamalıdır. Emekçilerin hepsi sendikalıdır. Fakat grevi örgütleyen ve en az sendika kadar bedelli olan bir öteki bileşen ise emekçi komiteleridir. Emekçi komiteleri grev öncesinde kendi çalıştıkları işletmelerde örgütlenmiş, evvelce personellerin pratik kazanımları için çaba vermişlerdir. Hatta yer yer sendikanın kimi kararlarına karşı çıkarak denetleme vazifesini de yerine getirmişlerdir. Büyük Madenci Yürüyüşü sırasında en dikkat cazibeli şey ise nizamdır. Fotoğraflara baktığınızda emekçilerin neredeyse askeri düzenle yürüdüklerini görürsünüz. Bu tertibin sağlanmasınsa ve sendika idaresi ile emekçiler ortasındaki bağlantının sağlanmasında işyeri komitelerinin fonksiyonu çok kıymetlidir. Fakat grev sonrasında Denizer ile komitelerin de ortasının açıldığını ve bilinen komite üyelerinin iş yerlerinin değiştirildiğini sonraları da emekli edildiklerini görüyoruz. Denizer’in bütün bu olumsuz düzenlemelere karşı direnmediğini biliyoruz.
‘GÜNÜMÜZ EMEKÇİ SINIFI ÖRGÜTLENMELERİ 80′ SONRASI YAPIDAN FARKLI’
Günümüze gelirsek, emekçi aksiyonları ve emek çabası had safhaya çıktı. Bugünü, geçmişle karşılaştırdığımızda ortaya nasıl bir tablo çıkıyor?
Öncelikle günümüz personel sınıfı örgütlenmeleri 80’ sonrası yapıdan epey farklı. Örgütlülük modellerinde önemli değişimler yaşandı. Sendikal uğraşın giderek parçalandığını ve işyeri özeline sıkıştığını görmekteyiz.
Bütün bu olumsuz tabloya rağmen son yıllarda MONOPOL personellerinin göstermiş olduğu, devam eden yıllarda ise metal kesiminde çalışanların şimdilerde ise nakliye emekçilerinin yoğunluklu olarak göstermiş oldukları aksiyonlar umut vermektedir. Her ne kadar ulusal gündeme çok fazla yansımasa da Emek Çalışma Topluluğu’nun 2019 ve 2020 yıllarındaki raporlarına nazaran üç yüz yirmi beş bin personel genel hareket olaylarına iştirak göstermiştir. Yakın vakitte dünyanın çeşitli yerlerinde göçmen ve mülteci çalışanların de haklarını aramak için örgütlenmesi ve emek çabasına girişmesi de şaşırtan olmayacaktır. Sınıf gayreti de her şey üzere değişime uğramak zorunda. Eskisi üzere görünmeyen örgütlenme biçimleri personel sınıfının değiştirici, dönüştürücü gücünün yok olduğunu düşündürebilir lakin değişim sınıfların karşılıklı çabası sonucunda şekillenmiştir, gelecekte de bu bu türlü olacaktır.
Günümüz Türkiyesi’nde siyasal örgütlenme ile emekçi örgütlenmesi ortasındaki alakada eksikler nelerdir?
Bunu eksiklik olarak tanımlamayı yanlışsız bulmuyorum. Sınıf uğraşları içerisinde bulundukları kurallara nazaran şekillenirler. Diyalektik bir yaklaşımla gelecek ne yalnızca sınıf hareketlerine indirgenebilir ne de yapısal koşulların direkt işaret ettiği tarafta aranabilir. Bu çatışmanın karşılıklı sonuçlarının işaret ettiği eksende şekillenir. Emekçi sınıfı dünyada bir bütün olmasına karşın birbirinden çok farklı görünümleri de olabilir. Çelişkili görünen bu durum hayatın ta kendisidir. Günümüzde bunları sınıf içi farklılıklar ve sınıf kültürü kavramlarıyla anlamlandırmaya çalışıyoruz.
En geniş manasıyla örgüt birbiriyle emsal gruplarlar oluşturanların toplumsal yapılar, normlar ve gündelik hayatla kurdukları münasebet içerisinde anlamlanır. Globalleşmenin ve tek kutuplu bir dünyanın örgütler üzerindeki tesirlerini yaşayarak deneyimledik. Önümüzdeki süreçte dijitalleşen dünyanın tesirlerini de süratli bir biçimde deneyimleyeceğimizi düşünüyorum. Covid Pandemisi sonrası çalışma hayatının gündelik hayatla nasıl iç içe geçtiği daha görünür hale geldi örneğin. Amerika’da çalışanların önemli bir kısmı, var olan işlerini bırakarak yeni işlere girmeye ve özlük haklarıyla ilgili taleplerini sanal örgütlenme yollarıyla aramaya başladılar. Tıpkı biçimde Türkiye’de çoğunluğu nakliye personeli olan ve neredeyse tamamı garantisiz çalışma şartlarına sahip işçilerin hareketleri de kıymetli gelişmelerdir. En kolay manada kendilerini bir küme haklarını almak için gayrete girdikleri başkalarını ters bir küme olarak görüp hak uğraşı vermek de emekçi örgütlenmesine içkindir. Fakat sınıf hareketlerinde en dikkat cazibeli taraf aksiyonların iş yeri temelinde sıkışması üzere görünüyor. İş yeri ve kısa periyodik kazanımlar hareketliliklerin temel belirleyenleri olarak karşımıza çıkıyor. Örneğin günümüzdeki hareketlere istenen fiyat özelinde baktığımızda talep edilen fiyatların yoksulluk sonunun altında olması dikkat caziptir. Global kapitalizmin baskı ortamı buradan bile okunabilir. Taleplerin gereksinimlerden daha çok haklara gerçek gelmesi kazanımları arttıracaktır.
‘SERVET DAĞILIMINDAKİ EŞİTSİZLİK GİDEREK DERİNLEŞİYOR’
Emek uğraşının değişen dünyayla birlikte geleceği noktaya dair öngörüleriniz nelerdir?
Dünyada servet dağılımındaki eşitsizlik giderek derinleşiyor. Covid Pandemisi sonrası bu durum daha da ivme kazandı. Zenginler daha çok zenginleşirken yoksullar daha çok yoksullaştı. Aşıların, ilaçların, maskelerin, çalışmama lüksünün, çalışma zorunluluğunun ne manaya geldiğini hepimiz yaşayarak deneyimledik. Demin de söylediğim üzere hayat karmaşık ve çelişkili bağlardan oluşur. Fakat bazen bu bağlantılar hiç olmadığı kadar açık bir halde görünür hale gelirler. İçinden geçtiğimiz süreç de bu türlü, pek çok şeyin daha açık bir formda görünür olduğu bir süreç.
Sınırlarımızda ve bilhassa Yemen’de 10 yılı aşkın savaşlar sürüyor. Bütün bu olumsuz tabloya rağmen ABD’deki “black lives matter” hareketleri, Avrupa’nın farklı kentlerinde kolonyal periyoda ilişkin figürlere karşı yapılan aksiyonlar, Güney Amerika’daki öğrenci hareketleri, Fransa, Lübnan, Finlandiya, Sudan üzere ülkelerde artırımlar, yoksulluk, adaletsizlik üzere çeşitli nedenlerle yapılan hareketler çabucak akla gelenlerden. Buna ek olarak ikinci dünya savaşı sonrası en büyük mecburî göç hareketlerinin daha büyüğünün geçtiğimiz on yılda yaşandığını görmekteyiz. Bütün bunlar bir ortada düşünüldüğünde dünyanın büyük bir değişim süreci içerisinde olduğunu görmekteyiz. Sözgelimi Marsa pahalı maden çıkarmak için giden şirketlerle Demokratik Kongo Cumhuriyeti madenlerinde çalışan köle çalışanlar tıpkı dünyada yaşıyor. Günde 18 saat çalışmak zorunda olan çocukların üzerinden Dünya atmosferinde birkaç gün geçirmek için seyahate çıkan uzay turistlerinin roketi geçebiliyor. Bu çelişkilerin daha da derinleştiği ve geleceğin sınıf çabası ekseninde belirleneceği bir dünya öngörmek sıkıntı değil.
‘AFGANİSTAN’DAN GELEN MÜLTECİLER ÜZERİNE ÇALIŞIYORUM’
Okurlarınızı bekleyen yeni çalışmalarınız nelerdir?
Bu ortalar Afganistan’dan gelen mülteciler üzerine bir çalışmaya başladım. Mülteciler ülkemizde gerek teminatsız çalışma şartları gerekse de artan yabancı düşmanlığından olumsuz manada en çok etkilenen kümesi oluşturuyor. Dünyadaki eşitsiz servet dağılımının bir sonucu olarak zarurî göç günümüzün en değerli sorunlarından. Bildiğiniz üzere Türkiye, dünyada en çok mültecinin olduğu ülke ve işleyen bir göç siyaseti hala yok. Bu durum toplumsal siyaset ve sosyolojinin ilgi alanları ortasında.
