Zonguldak’ta tarihi Fransız Hastanesi’nin korunması gerekli kültür varlığı kararı, Karabük Bölge Muhafaza Kurulu’nun onay vermemesine karşın Müdafaa Yüksek Kurul’u tarafından kaldırıldı.
Kısa Dalga müellifi Tezcan Karakuş Candan, Zonguldak Halkın Sesi Gazetesi’nden Mustafa Özdemir’in imzasını taşıyan haberle gün yüzüne çıkan tescil kaldırma sürecinin yeni bir yıkımın habercisi olarak kamuoyunun gündemine düştüğünü belirtti.
“Kentin kimliğinde anıtsal bir yapı olarak özgünlüğünü koruyan, Zonguldak Fransız Hastanesi korunmalıdır” diyen Candan’ın yazısı şöyle:
“Kentsel barbarlık devrinin yaşandığı günler Türkiye’sinde gün geçmiyor ki bir yıkım haberi daha almayalım. Başkentte Ankara Tenis Kulübü binasının yargı süreci devam ederken ve uzman eksperler tarafından kültür varlığı olarak korunması gerektiğine ait rapor verilmişken, mahkeme kararının beklenmeden çabucak yıkılması, Etlik Kent Hastanesi’nin açılması nedeniyle Dışkapı Hastanesi ve Dr Sami Ulus Çocuk Hastanesi’nin yıkılmaya çalışılması gündemlerine bir yenisi daha eklendi. Zonguldak’ta tarihi Fransız Hastanesi’nin korunması gerekli kültür varlığı kararı, Karabük Bölge Muhafaza Kurulu’nun onay vermemesine karşın Müdafaa Yüksek Kurul’u tarafından kaldırıldı. Bir yapının kültür varlığı iken tescilinin kaldırılması, dokunulmazlığının kaldırılmasıdır. Zımnî gizli alınan bu karar ister istemez, kültür varlıklarının ve kültür varlığı potansiyeli taşıyan yapıların yaşadığı yıkımlarla birlikte herkesi kaygılandırdı. Zonguldak Halkın Sesi Gazetesi’nden Mustafa Özdemir’in imzasını taşıyan haberle gün yüzüne çıkan tescil kaldırma süreci yeni bir yıkımın habercisi olarak kamuoyunun gündemine düştü.
Fransız Mahallesi, nam-ı öbür Fener Mahallesi
Zonguldak, ekmeğini kömürden çıkaranların yaşadığı, kömür karası ile sürmelenmiş gözleri olan bir emekçi kenti. Kömür madenleri ile acılara, direnişlere tanıklık etmiş kentin öyküsü 1890 yılında Fransızların gelişi ile şekillenir. Fransızlar Zonguldak’ta birinci kömür rıhtımı inşasını yaparlar. Rıhtımın üretimi mimar Yanko tarafından gerçekleştirilir.
Ereğli Fransız Şirketi’nin kurulması ile kömür üretimindeki faal rol sonucu Zonguldak kentinin kimliği kömürle hemhal olur. Kömür üretim ocaklarının sahibi Fransızların üretim sürecindeki aktifliği ile Zonguldak’ta Karadeniz’e gerçek uzanan burun kısmında bir mahalle inşa edilir. Hastanesi, konutları, toplumsal tesisleri, okulu, varageli, tüneli ve kilisesi ile oluşan mahalle Fransız Mahallesi’dir. Coğrafik yapısı ve tarihselliği ile özgün bir yerleşim yeri olan Fransız Mahallesi’ne 1908 yılında yapılan Deniz Feneri ile birlikte Fener Mahallesi denir. Fener Mahallesi resmi kayıtlara Yayla Mahallesi olarak not düşülür.
Mahalle Cumhuriyet’le birlikte itibar yerleşkesi pozisyonunu korur. Kente vazifeli olarak gelen kamu vazifelilerinin konutları, misafirhane, konuk konutlarının, spor tesislerinin ve toplumsal buluşma ortamlarının tesisleri ile özgünlüğünü sürdürür. TMMOB’a bağlı mühendis odalarının lokallerinin de burada konumlanması ile Zonguldaklıların fikir üretim ve toplumsal buluşma ortamlarını yaratır.
Alan Sultan Abdülmecit’in Vakfından alınır
Fransız Mahallesi, mahalle ölçeğinde korunması gereken alan olarak kentsel sit alanı ilan edilir. Yapılar ve alan müdafaa şurası tarafından tescillenir. Bu alan içerisinde kilisenin önünde yer alan Fransız Hastanesi olarak yapılan yapının inşasının 1890’lı yıllara kadar uzandığı tabir edilir. Lakin o devirde Bolu vilayetine bağlı, Zonguldak kazasında olan alan Sultan Abdülmecit’in Vakfı tarafından 1908 yılında Fransızlara satıldığı evraklara yansır. Mahalle böylelikle kurulmaya başlanır.
İşçiler için Fransız Hastanesi yapılır
Maden’de çalışan personellerin ve görevlilerin ve yaşayan ailelerin sıhhat sıkıntılarını yakından takip etmek için kurulan Fransız Hastanesi’nin imali Türkiye Taş Kömürü Kurumu (TTK) kayıtlarında 1920’lere tarihlenir.
Bodrum kat ve iki kattan oluşan, U formunda tasarlanan hastane yapısı, yüksek tavanları ve sadeliği, düşeyde ve yatayda kurduğu istikrarı ve açık ve kapalı alanları ile devrin özgün mimarlığını söz eder. Hastane mahalle ölçeğinde, toplumsal ve gündelik yaşantının bir kesimi olarak bütüncül bir formda ele alınır. Personellerin ve yaşayanların sıhhatinin yakından takip edildiği yapı birebir vakitte personel sıhhatine verilen kıymet açısından özgün şahit yerdir.
Cumhuriyet’in ilan edilmesi birlikte Havza 1937 yılında ulusallaştırılır. Fransız Hastanesi’de uzunca bir müddet Ereğli Kömürleri İşletmesi Kuruluş Müdürlüğü olarak kullanılır. Yapı, TTK’nın elektrik borcu karşılığında Karaelmas Elektrik Dağıtım Anonim Şirketine (KEDAŞ) devredilir. Türkiye’nin neoliberal siyasetlerle özelleştirme furyasının devam ettiği devirde 2005 yılında özelleştirme ile yapı boşaltılarak bahtına terk edilir. Mülkiyeti Maliye Hazinesine ilişkin olan yapı Karabük Kültür Varlıklarını Müdafaa Bölge Şurası Müdürlüğü uzmanlarının 14 Haziran 2010 tarihinde hazırladığı rapor ile 2011 yılında tescilli kültür varlığı olarak muhafazaya alınır.
Tarihi yapının tescili ‘kurul kararına’ karşın kaldırılır
Milli Eğitim Bakanlığı’na tahsis edilen yapının 24 Ekim 2022 tarihinde, Zonguldak Vilayet Ulusal Eğitim Müdürlüğü’nün yazısı ile tescilinin kaldırılması talep edilir. Karabük Kültür Varlıkları Muhafaza Bölge Şurası yapının bir devrin mimari stilini ve toplumsal yaşantısını temsil ettiğine dem vurarak tescilin kaldırılması talebini reddeder ve 3 Kasım 2022 tarihinde korunmasının devamına karar verir. Ulusal Eğitim Bakanlığı bu süreçten hoşlanmaz ve Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın Müdafaa Yüksek Kurulu’na itiraz eder. Muhafaza Yüksek Konseyi, Fransız Hastanesi’nin korunması gerekli kültür varlığı kararını iptal ederek 27 Aralık 2022 tarihinde tescil kaydının kaldırılmasına karar verir. Zımnî gizli yapılan süreç kamuoyunun gündemine bugünlerde düşer.
Yüksek Şura bunu daima yapıyor, “Korumama Kurulu”
Koruma Yüksek Heyeti Ankara’daki Fikir Emekçileri Kooperatifi’nin tescilinin kaldırılmasında da benzeri bir kararı vererek, gerçekte korumama şurası olduğunu bir defa daha gösterir. Müdafaa Yüksek Kurulu’nun verdiği bu korumama kararları Mimarlar Odası Ankara Şubesi tarafından yargıya taşınırken yapılar dokunulmazlık zırhından çıkartıldıkları için her an yıkımla karşı karşıya kalır.
Konuya ‘Fransız Kalmak’
Zonguldak Vilayet Ulusal Eğitim Müdürlüğü’nün yansılar üzerine “yıkılmayacak, yapıyı restore edeceğiz, Olgunlaşma Enstitüsü yapacağız” açıklaması ise kendi içerisinde çelişkileri barındırmaktadır. Onarım kavramı tarihi yapılarının tamiri ile ilgilidir. Tescilli kültür varlığının tescilini kaldırttıktan sonra orada bir onarım değil ya tadilat yaparsınız ya da yıkar yerine öteki bir şey yaparsınız. Zonguldak Vilayet Ulusal Eğitim Müdürlüğü ya ne dediğinin,ne yaptığının farkında değil, yada kamuoyunu yanıltarak gerçek niyetinin ne olduğunu ortaya koyuyor. Zonguldak Vilayet Ulusal Eğitim Müdürlüğü hususa Fransız kalmış anlaşılan.
Fransız Hastanesi, Zonguldak‘ta Fransız Mahallesi’nde nam-ı başka Fener Mahallesi’nde kente kimliğini veren kömür üretim tesislerinin çalışanları için yapılmış bir sıhhat yeridir. Birebir vakitte mahallenin sağlıklı gelişiminin şahit yeridir. Zonguldak’ta devrin okullarının, tarihi yapılarının yıkımla karşı karşıya kaldığı, Kız Meslek Lisesi başta olmak üzere birçok kültür varlığının tüzel ve kamuoyu gayreti ile lakin korunduğu bu süreçte, Vilayet Ulusal Eğitim Müdürlüğü’nün tescil kaldırma talebi güzel niyetli değildir. Muhafaza Yüksek Konseyinin tescil kararını kaldırması ise hiç bilimsel değildir.
Kentin kimliğinde anıtsal bir yapı olarak özgünlüğünü koruyan, Zonguldak Fransız Hastanesi korunmalıdır.”
