Maggie Harrison
Geçtiğimiz yıl, yapay zeka alanında başarılarla dolu bir yıl oldu ve bilhassa de OpenAI şirketinin yarattığı inanılmaz seviyede etkileyici olan ChatGPT* yazılımının tanıtımı hesaba katıldığında, sanayi burada durmayacak üzere görünüyor. Bununla birlikte, sanayinin kimi öncüleri açısından sohbet robotları ve imaj üretici programlar en son robotik huduttan şimdi uzaktalar. Sıradaki ne mi? Şuur kazandırma!
ABD’deki Columbia Üniversitesi’ne bağlı Yaratıcı Makineler Laboratuvarı’ndan sorumlu makine mühendisi Hod Lipson, New York Times’a (NYT) verdiği demeçte, “Bu sıkıntı evvelden bir tabuydu” diyor: “Bunun hakkında konuşmamız neredeyse yasaktı: Şuur sözünden bahsedersen kıdem atlayamazdın. İşte bu nedenle, başlangıç kademesinde onu farklı bir şeymiş üzere göstererek saklamak mecburiyetinde kaldım.”
Yapay zeka alanında ‘bilinç’, uzun vakittir varlığını koruyan ve en ayrıştırıcı olan sorulardan biri. Ve bazılarının gözünde bir bilim kurgu konusu -ve nitekim de pek çok bilim kurgu kitaba, çizgi romana ve sinemaya ilham kaynağı- olsa bile, Lipson’a benzeyen başkaları açısından bu sıkıntı, bildiğimiz kadarıyla insan hayatını hiç elbet sonsuza kadar değiştirecek bir gaye. Araştırmacı, “Bu, sadece üzerinde çalıştığımız bir öbür araştırma sorun değil; bu, sorunun ta kendisi” diye devam ediyor: “Bu, kanseri tedavi etmekten bile daha muazzam bir mevzu.”
Lipson, “Şayet bir insanınkine denk bir bilince sahip olacak bir makine yaratabilirsek, bu yaptığımız şey öbür her şeyi gölgede bırakacak. Bu makinenin kendisi kanseri tedavi edebilir” diye ekliyor.
MUĞLAK BİR SORUN: BİLİNÇ
Elbette, teknolojik zahmetler haricinde, sanayi alanında ya da ötesinde şuur sıkıntısına dair karşılaştığı en büyük sorun, bu kavramın şahsen kendisinin hakikaten de kesin bir tarifinin olmaması. Felsefi bağlamda şuur muğlak ve tartışmalı bir mevzu. Ve bilimsel açıdan, New York Times’ın da altını çizdiği üzere, şuuru nizamlı olarak beynin fonksiyonlarına ya da farklı tipten göstergelere bağlama uğraşları başarısızlığa uğrama eğilimi taşıyor. Öte yandan, sırf ‘makine bilinci’ kavramıyla bile birlikte ortaya çıkan, bilhassa de makine işçiliğiyle kontaklı bir küme derin etik soru kelam konusu.
Lipson, NYT’de aktarıldığı üzere, ‘kendinizi gelecekte hayal edebilme’ kapasitesine sahip bir şuur tarifi yapıyor. Hâl böyleyken, mühendis, çalışma hayatının büyük bir kısmını makine tahsili aracılığıyla doğal seleksiyonla evrimleşmeyi öğrenebilen, mekanik gövdede değişen şartlara, oluşan kusurlara ya da bozulmalara misal biçimde karşılıklar veren uyarlanabilir makineler, yani ‘genelleştirilmiş zeka’ yaratmak üzerine ağırlaşmış.
Farklı biçimde söylersek, makinelerin şu anda yaptığı üzere sadece daha fazla şey öğrenme ve bunlara cevap vererek düzeltme yeteneği barındıran bir araç değil, tıpkı vakitte bunların nasıl daha yeterli olabileceğini hayal etme maharetini barındıran ve bu vizyona uygun biçimde gelişen bir makine hayal ediyor. Bu, küçük lakin önemli bir ayrım. Bu türlü olsa da, şuurun kesin bir tarifi olmadığı göz önünde bulundurulduğunda, muhakkak bir tarifin eşleştirilmesi güç olacak.
GERÇEK BİR BİLİNCE SAHİP OLABİLİRLER Mİ?
Dahası, insanların, tost makinelerinden evcil hayvanlara, hatta sebzelere ve daha fazlasına varıncaya dek neredeyse her şeyi antropomorfize etmeyi** ziyadesiyle sevdikleri gerçeğini yok saymak da mümkün değil. Bu yapı makineleri ürettikleri aletlere daima biçimde hem fizikî hem de entelektüel bağlamda insani özellikler yansıtırken, robotik ve yapay zeka alanlarında da böylesi bir eğilim ziyadesiyle mevcut.
Ve bu doğrultuda, bu makinelerin, Lipson üzere araştırmacıların bir gün sahip olacaklarını hayal ettikleri nitelikleri nitekim de barındırıp barındırmayacaklarını ya da bilim insanlarının kendi insani dürtüleri sebebiyle var olandan çok görmeyi umduklarını yansıtan ziyadesiyle bilinçsiz makinelerde insanlığı mı -yoksa doğayı mı, şuuru mi ya da her ne derseniz- yansıttığını hep sorgulamak gerekecek. Lipson, NYT’ye verdiği demeci şöyle bitiriyor: “Bir hayat yaratmak istemenin kibirli bir tarafı var. Bu, tıpkı aya gitmek üzere, en büyük meydan okuma.”
*Yapay zekâyla işleyen bir sohbet yazılımı. [ç.n]
**İnsan harici canlı ya da cansız varlıklara insani nitelikler atfetmek. [ç.n.]
Yazının yepyenisi Futurism sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
