Fransa’nın öğrettikleri: Adaydan eminseniz yıpratılma ihtimali düşük

Fransa’daki seçimin birinci cinsinden evvel adayların telaffuzlarından ikinci tıp öncesi değişimlerine, Fransa seçimlerinin Avrupa ve dünya siyasetine tesirlerinden Türkiye’ye yansımalarına kadar birçok etkiyi kıymetlendiren Saç’a nazaran ikinci çeşit öncesi Macron söylemlerinde ‘U dönüşü’ yaptı, Le Pen de ‘şeytanlaştırmadan’ çıkma eforu içerisine girdi.

‘2022 SEÇİMLERİ HÂKİM PARTİLERİN EN NİHAYETİNDE ÖLDÜĞÜNÜ GÖSTERDİ’

Fransa’da yapılan cumhurbaşkanlığı seçiminin birinci çeşidi yüzde 27,85 oy alan mevcut Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un zaferi ile sonuçlandı. Çok sağın adayı Marine Le Pen oyların yüzde 23,15’ini alarak ikinci sıraya yerleşti. Yüzde 21,95 oy alan Jean-Luc Melenchon ise üçüncü sırada kaldı ve ikinci tıpta yarış hakkı elde edemedi. Fransa’daki birinci cins sonuçları bize ne gösterdi?

Fransız konvansiyonel siyaseti 2017’de çökmüştü ama can çekişmeye devam ediyordu. 2022 bu merkez siyasetin, hâkim partilerin en nihayetinde öldüğünü bize kanıtladı. 1980’le birlikte Fransız siyaseti merkez sağ ve merkez sol olarak iki kutba ayrılmıştı. Bunlar bütün siyaseti domine etti. Her iki parti de 2017’ye kadar emsal siyasetleri, neoliberal siyasetleri uygulayarak yakınlaştı. Münasebetiyle sağ ve solun bir manada ideolojik olarak öldüğü merkez cumhuriyetçilik üzerinden cumhuriyetin devletle özdeşleştiği bir momente girildi.

‘2022 TAM BİR GÜLDÜRÜYE DÖNÜŞTÜ’

Karl Marx’ın Louis Bonaparte’ın 18. Brumaire’inde söylediği, “Tarihte olaylar birincisinde trajedi, ikincisinde güldürü olarak tekerrür eder” kelamı tam bu durumu açıklıyor. 2017 merkez sağ siyaset için bir trajediydi. Sosyalist Parti yüzde 36, merkez sağ yüzde 20’lerde oy aldı. 2022 büsbütün güldürüye dönüştü. Yüzde 55’lerdeki bu iki partinin toplam oyu yüzde 6’ya düştü.

‘KURUMSAL SİYASETİN ÇOK SAĞ VE RADİKAL SOLU DEVRE DIŞI BIRAKMA GAYRETİNİN İŞE YARAMADIĞI ORTAYA ÇIKTI’

2022 seçimlerinin birinci tipi bize şunu gösterdi: Fransız siyaseti artık 5. Cumhuriyetin kodladığı marjinal, siyasi yelpazenin çok uçlarında yer alan partiler artık merkezde. Fransa’da çok siyaset (sağ ve sol) yüzde 55’lerde oy alıyor. Bu hem sosyolojik hem de politik kertedeki dönüşümü açıklıyor. Artık kurumsal siyasetin, 5. Cumhuriyetin bunları devre dışı bırakma eforunun işe yaramadığı ortaya çıktı.

Fransa’daki 5. Cumhuriyet kavramını biraz açar mısınız?

5. Cumhuriyet 1958’de kurulan lakin 1962’de Charles De Gaulle’ün yarı başkanlığa dönüştürdüğü, ama uygulamada başkanlık ile harika başkanlık ortası giden bir uygulama. Çeşitli sistemleriyle çok sağı daima dışarıda bırakmaya çalışan bir uygulama. Bütün bu sistemin en nihayetinde emeli merkez cumhuriyeti tutmak, çok sağı ve radikal solu tehdit olarak kodlayıp bir formda dışarıya çıkarmak.

‘FRANSA’DA 65 YAŞ ÜZERİ OY KULLANMASA LE PEN İLE MELENCHON DÜELLOSUNDAN BAHSEDECEKTİK’

Fransa seçimlerinin birinci cinsinde gençlerin sandığa gitmemesi, gidenlerin de birinci çeşit yarışını üçüncü sırada seçimi bitiren Melenchon’a takviye vermesi dikkat çekti. Gençlerin tavrı nasıldı?

Fransa’da 65 yaş üzeri oy kullanmasaydı biz şu an ikinci çeşitte Le Pen ile Melenchon ortasındaki düellodan bahsediyor olacaktık. 65 yaş üzeri ve emekliler büyük oranda Macron’a oy veriyor. 35-65 yaş ortasının büyük kısmı Le Pen’e, 24-35 yaş ortası ezici çoğunlukla Melenchon’a oy veriyor. Lakin şu şerhi düşmek lazım. 18-24 yaş ortasının yüzde 48’i seçimlere katılmadı, oy kullanmadı. Radikal solun gençlere dönük vaatleri ve daha radikal tekliflerde bulunması bu tabloda tesirli oldu.

‘LE PEN DE MELENCHON DA CUMHURİYET İÇİN TEHDİT GÖRÜLÜYOR’

“Fransa’da 65 yaş üzeri oy kullanmasaydı biz şu an ikinci cinste Le Pen ile Melenchon ortasındaki düellodan bahsediyor olacaktık” dediniz. Macron ikinci cinse kalamasa bu kanadın eğilimi Le Pen’den mi Melenchon’dan taraf mı olurdu?

Size trajik bir şey söyleyeceğim. Maalesef Fransız konvansiyonel siyaseti için Le Pen neredeyse Melenchon’la eş manada. İkisi de cumhuriyet için tehdit görülüyor. Melenchon’a merkez solun rezervi çok büyük. Bu türlü bir durumda Macron’un ne Melenchon ne de Le Pen tarafında tercihte bulunacağını düşünüyorum. Performansa dayalı olarak Melenchon’un anketlerde geri görünse de seçmeni ikna edebileceğini düşünüyorum. Alakaları yok, biri çok sağ biri radikal sol ancak ikisi de popülizm üzerinden eşitleniyor.

‘MACRON’UN BİRİNCİ TIPTAKİ YÜKSELİŞİ ÇOK KONUŞULMADI’

Aşırı sağ Le Pen ve radikal sol Melenchon’un birinci cinsteki yükselişi çok konuşuldu lakin Macron’un yükselişi çok konuşulmadı. Macron’cu bir momentten geçiyoruz. Macron 2017’ye nazaran birinci çeşitte oyunu 1 milyon arttırdı. “Eyvah çok sağ eyvah çok sol geliyor” dehşetiyle bir biçimde mobilize etti. Macron’un gücünü göz arkası etmemek lazım. Bu ikinci cins için de bize bir şeyler söyleyecek.

‘İKİNCİ CİNS ÖNCESİNDE SEÇİM KAMPANYASINA BAŞLADI’

Fransa cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ikinci tipe giderken nasıl iki adayla karşı karşıyayız?

Macron biraz daha serinkanlıydı lakin bir süreklilik görüyorum. Daha kibirli, daha liderlik vasfına, devlet adamlığına vurgu yapan bir isim. Vaatlerine baktığımızda çok değişen bir şey yok. Ekonomik liberal vaatlerde bulunuyor. Mevcut siyasete, tertibe ihtilal yapacağı vaadiyle gelmişti. “Merkez sağ ve merkez solu yerinden edecek gerçek güç benim” diyerek gelmişti. Macron’un asıl çizgisindeki değişim ikinci tipe gidilirken açığa çıktı. Macron gerçekten ikinci çeşit öncesinde seçim kampanyasına başladı. Kendi hem programlarında hem de vaatlerinde ödünler vermeye başladı.

‘BİRİNCİ CİNS ÖNCESİNDE TEK BİR MİTİNG YAPTI’

Birinci cinse giderken Macron bütün kampanyasını Ukrayna savaşı üzerine kurdu. Fransızların önceliği olan satın alma gücüdür, ekonomik sorunlardır, hiçbir biçimde Macron cenahında konuşulmadı. Tek bir miting yapıldı. Ukrayna problemi sıcakken Macron’un oy oranı yüzde 30’lara çıkmıştı. Ancak anketlerde Fransızların temel telaşları ekonomik sıkıntılar, sıhhatle ilgili sıkıntılar öne çıkınca Macron’un oy oranında düşüş gözlenmeye başlandı. Birinci cins öncesinde kampanya yapmayan bir Macron kelam konusuydu. İkinci tipe gelirken ise bütün bunlardan ders çıkaran Macron’la karşı karşıyayız. Bu, seçimi rahat kazanmasını sağlayabilir.

‘LE PEN ŞEYTANLAŞTIRMADAN ÇIKMA GAYRETİNE GİRDİ’

Le Pen’e baktığımızda ise… Le Pen 2017’de olduğu üzere yeniden göçmen zıddı, tekrar NATO aksiliği eğilimleri vardı. Le Pen çok uzun vakittir, 2011’de babasından partiyi devralmasından itibaren, çok uçları bir formda törpüleme yoluna girdi. Literatürde buna “Şeytanlaştırmadan çıkma” deniyor. Şeytanlaştırmadan çıkma uğraşına girdi. Çok uçları, Neo-Nazi ögeleri partiden attı. Buna kendi babası da dahil. Jean- Marie Le Pen’i de partiden attı. 2017’den sonra bu yumuşamadan sonra Le Pen’in oy oranında düşüşler oldu. 2021’de belediye seçimlerinde oy kaybetti ancak çizgisinden, ölçülü sınırdan ödün vermedi.

‘BİR FORMDA ŞEYTANLAŞTIRMADAN ÇIKMAYI BAŞARDI’

Birinci cinse giderken şunu gördük: Avrupa çok sağını tanımlayan en büyük özellik Avrupa Birliği aykırılığıdır. Le Pen hiçbir biçimde Avrupa Birliği’nden çıkacağını lisana getirmedi. 2017’de ‘Frexit’ gündemken 2022’de Le Pen “Frexit’ olmayacak” dedi. Ulusların Avrupa Birliği üzere bir şey oluşturacaklarını söyledi. Le Pen’in bu seçim öncesinde dillendirmediği çok sağ telaffuzları, yüzde 7 oy alan öbür aday Eric Zemmour dillendirdi. “Altı ay göçmen çalışmıyorsa hudut dışı edeceğiz” üzere telaffuzlar üretti. Zemmour faktörü bir biçimde Le Pen’i makulleştirdi. Le Pen makul bir aday haline geldi. Bir halde şeytanlaştırmadan çıkmayı başardı. İkinci tipe kalmasını sağlayan da bu. Le Pen’in yükselmesini sağlayan bir başka faktör, Fransızların ekonomik sıkıntılarını bir biçimde çözebileceğini vadetmesi.

‘İKİNCİ TIP ÖNCESİ DERSLER ÇIKARDILAR’

Peki birinci tıbbın akabinde ikinci tıp öncesi, Macron ile Le Pen’in kampanya telaffuzları farklılaştı mı? Söylemlerinde farklılık gözleniyor sanırım. Kozlarını şu an daha açık mı oynuyorlar?

Kozlarını oynamaktan fazla durumun vahametini gördüler ya da dersler çıkardılar. Bilhassa Macron. Macron ikinci tipe kaldıktan sonra birinci gezisini Kuzey’de Le Pen’in güçlü olduğu bir kent olan Denain’e yaptı. Sosyo ekonomik olarak zayıf olan endüstrileşmiş bir yer. Sonrasında İçişleri Bakanı Gerald Darmanin, “Biz birinci çeşit öncesi 2 bin Euro’nun altında kazanan Fransızları ihmal ettik, dillendirmedik” dedi. Münasebetiyle bir tıp günah çıkarma yaptı. Macron’a bu ziyaretinde “Sağda mısınız, solda mısınız” üzere bir soru soruldu. Macron, “Sağ sol beni ilgilendirmiyor. Beni ilgilendiren sıkıntı şartlarda çalışan Fransız halkıdır” dedi.

‘MACRON İKİNCİ CİNS ÖNCESİ TELEVİZYON KANALLARINI GEZMEYE BAŞLADI’

Seçim öncesinde Macron’un ekonomik olarak söylediği tek şey emeklilik yaşının 62’den 65’e çıkarılmasıydı. Bu çok kritik. Macron’u sarsan beş yılda iki büyük hareket var. Biri Sarı Yelekliler, ikincisi emeklilerin hareketi. Birinci cinse giderken Macron emeklilik yaşını arttıracağını söyledi. Fakat ikinci cins öncesi, “Bu olmazsa olmaz değil. 65 değil 64 de olabilir. Fransızlarla müzakere edeceğim” dedi. Ekonomik talebi gündeme getirdiği üzere Fransa’yı tahrip eden neoliberal siyasetlerinden geri adım atabileceğinin işaretlerini verdi. Enflasyon şu an 3,3. Ekonomik olarak Fransızlar çok şad değil ve Macron bunun farkına vardı. Hiç yapmadığı bir şey kent şehir, televizyon kanallarını gezmeye başladı.

LE PEN’İ SIKIŞTIRABİLECEK İKİ MESELE

Le Pen’i sıkıştırabilecek iki şey vardı. Birincisi Avrupa Birliği, ikincisi de Ukrayna-Rusya savaşı. Le Pen öncesinde de Putin ile sıcak bağları vardı. Ama birkaç gün evvel, “Evet ben Rusya’ya sıcak bakıyordum. Ancak benim temel nedenim Fransa’nın çıkarlarınaydı” dedi. Buradan bir halde kurtulmaya çalıştı. Savaş patladıktan sonra Le Pen, Rusya ve Putin’i eleştirmeye başladı. Mevcut aktörlerin beklentileriyle diktatörlükle suçlamadı, “Soykırım” demedi fakat “Savaş hatası var” dedi. NATO’dan çıkmayı vadederken ikinci tipe giderken NATO’dan çıkmayı dillendirmedi, “NATO’nun askeri kanadından çıkacağız” dedi. Le Pen ikinci cinse giderken bilhassa ekonomik telaffuzlarını sürdürüyor. Rahatsızlık veren temalarda yumuşamaya devam ediyor.

‘MACRON ‘U DÖNÜŞÜ’ YAPMASAYDI LE PEN’İN KAZANACAĞINI DÜŞÜNÜYORDUM’

Aşırı sağ hiç olmadığı kadar Fransa’da iktidara yakın mı pekala?

Bence yakın. Fransa 5. Cumhuriyeti’nin o büyük tarihinde, 1958’den bu yana çok sağ bir hareketin cumhurbaşkanlığını elde edebilmesine en yakın devir bu periyot. Çok sağ uzun vakittir belediyeleri yönetiyor. Le Pen birinci olarak Melenchon’un güçlü olduğu Avignon bölgesine gitti. Burada çok sağın belediyeleri de var. Le Pen, “Biz belediyelerimizle Fransa’yı yönetebileceğimizi, Fransa için tehdit olmayacağımızı gösterdik” dedi. Çok sağ 2012 seçimlerinde yüzde 20’lerde oy aldı, 2017’de yüzde 26’larda oy aldı. 2022 seçimlerinin birinci cinsine baktığımızda yüzde 33,33 oranında oy aldı. Yani bu oran Macron’un da üzerine çıkan bir oran. Birinci çeşitteki yüzde 33,33 ikinci çeşitte otomatik olarak yüzde 40’ın üzerine çıkacağını gösteriyor. Yüzde 45’i, 46’yı, 47’yi bulabilir. Hatta Macron bu U dönüşünü yapmasaydı Le Pen’in kazanacağını düşünüyordum.

‘MACRON’UN KAZANMASI BÜYÜK BİR ZAFER OLMAYACAK’

Fransa seçimlerinin sonuçları Avrupa Birliği’ni, başka ülkeleri nasıl etkileyecek?

Macron’un kazanması büyük bir zafer olmayacak. 2017’de Macron kazandığında, “Yeni bir dalga geliyor, Avrupa Birliği’nin güçleneceği yeni adaylar iktidara geliyor” denildi. Bütün telaffuzunu Avrupa Birliği’nin güçlendirilmesi üzerine kurmuştu. 2022’de de bunu yaptı. Macron kazansa bile Avrupa’nın geleceğine dair büyük bir tehdit devam edecek. Zira çok sağ ikinci tıpta çok güçlü bir oy alacak. Avrupa Birliği’ne karşı memnuniyetsizlik ve göçmen aykırılığı Fransa’da hayli yükselmiş durumda. Macron kazansa bile 2017’de yarattığı dalgayı yaratma ihtimali yok. Fakat öte yandan Avrupa rahat bir nefes alacak. Bütün Avrupa gazeteleri, “Fransa’da çok sağ ve radikal sol yüzde 55 oy aldı. Bu bizim için çok korkutucu. Avrupa’nın sonu mu geliyor” dediler. Yüzde 45 almış bir çok sağın karşısında Macron kazansa bile Avrupa’da bir tereddüt oluşacak. Bu dehşet bir sonraki seçimlere taşınacak. Zira bu ivme sürdüğü takdirde bir sonraki seçimlerde Le Pen seçilecek.

‘LE PEN AVRUPA’YI SONA ERDİREBİLECEK BİR ADAY ÜZERE GÖZÜKÜYOR’

Peki Le Pen’in kazandığı senaryonun sonucu Avrupa’yı nasıl belirler?

Avrupa niyetinde bence büyük bir taban kayması yaşanacak. Le Pen, şeytanlaştırmadan çıkma ismi altında çeşitli yumuşama sinyalleri veriyor fakat pratikteki uygulamaları bunun tam bilakis işaret edecek bence. Zira hâlâ güçlü bir Avrupa Birliği zıtlığı var. Bunu yumuşatmıyor. Kaldı ki Avrupa devletleriyle sıcak bir ilgi kurması mümkün değil. “İlk ziyaretimi Brüksel’e yapacağım” diyor. Brüksel’e yapacağım derken, “Avrupa Birliği ben senin mevcut halini dönüştürmeye, seni sarsmaya geliyorum” diyor. Le Pen’in kazanması durumunda Frexit olmayacak, tahminen tekrar dillendirebilir, fakat olduğu haliyle devam etmeyecek. Avrupa’yı bir halde çökertmenin yollarını açıktan olmasa da döşüyor. Le Pen, Frexit’i dillendirmese de Avrupa’yı sona erdirebilecek bir aday üzere gözüküyor.

‘BİRKAÇ HAFTADA MACRON’UN UKRAYNA ÜZERİNDEN KAZANDIĞI TAKVİYE ERİDİ’

Yakın periyottaki Macaristan ve Fransa seçimleri Türkiye’de de yakından takip edildi. Fransa seçimlerinin sonuçları Türkiye’ye nasıl yansır? Hem iktidarın hem de muhalefetin çıkaracağı dersler var mı?

Türkiye açısından birincisi Ukrayna üzerinden bir benzerlik kurulabilir. Türkiye’nin arabulucu durumu, iki tarafla da konuşma gayreti bir halde Erdoğan’ın lehine işlediğine dair bir sürü tahlil görüyorum. Erdoğan’ın oy oranını 2-3 puan arttırdığı belirtiliyor. Ben bunun çok süreksiz bir olgu olduğunu ve Türkiye’deki seçimlere tesir etmeyeceğini düşünüyorum. Fransa’daki seçimler bize bunu gösterdi. Macron da Ukrayna ve Rusya’yla bir halde bağlantısını sürdürdü ve arabulucu rol üstlenmeye çalıştı. Bu sayede oy oranı anketlerde yüzde 32’lere kadar çıktı. Ancak birinci çeşit öncesi birkaç haftada Macron’un Ukrayna sıkıntısı üzerinden kazandığı dayanak eridi. Ukrayna sıkıntısı vakit içerisinde Fransızların telaşları ortasında görülmemeye başladı. Ekonomik problemler, iç problemler daha kıymetli oldu. Bu da iç sorunlara değer veren Le Pen ve Melenchon’un yükselmesini sağladı. Türkiye muhalefeti, Ukrayna sıkıntısında uygun bir imtihan vermedi. Ancak bunu telafi edebileceklerini düşünüyorum. Ukrayna sıkıntısının Erdoğan’a seçimlerde oy getirme mümkünlüğünün çok düşük olduğunu düşünüyorum. Fransa bize bunu gösterdi.

TÜRKİYE’DEKİ MUHALEFETİN ÇIKARACAĞI DERS

Fransa’da sıcak bir çatışma gündeminde seçimlere gidildi. Türkiye’de iktidar seçim için 2023 Haziran’ı işaret ediyor.

Dış olayların çok sıcak olmadıkça seçim sonuçlarına tesir etme mümkünlüğü çok düşük. Zira Fransa’da toplumsal olarak çok büyük bir memnuniyetsizlik var. Seçmenin odağını oluşturmayan sorunların daima gündemleştirilmesi seçmenleri politik başkanlardan uzaklaştırıyor. Türkiye’deki ‘Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem’ tartışmalarının değerli olduğunu düşünüyorum ama seçmen nazarında kıymetli olmayacağını Fransa üzerinden görüyoruz. Zira seçmen “Bu sistem değişikliği kederimize derman olacak mı?” sorusuna cevap arıyor. Türkiye’deki muhalefetin bunun “deva olacağını” göstermesi gerekiyor. Ekonomik, toplumsal sorunlarla harmanlanmış bir sistem değişikliğiyle örmesi gerekiyor.

Yani Türkiye’de ‘Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem’ daveti yapan altılı masanın, bu davetini ekonomik telaffuzlarla daha fazla örmesi gerektiğini mi düşünüyorsunuz?

Kesinlikle. Seçmenin asıl derdi olan sıkıntılarla bunu örmesi gerekiyor. Seçmenin kaygısının hemhal edildiği bir program ve sistem vaadinin olması lazımdı. Bunu Fransa’da öneren iki isim vardı. Biri Le Pen biri de Melenchon’du. Le Pen de Melenchon da sistem tekliflerini büsbütün ekonomik vaatlerle yoğurarak anlattı. Ki teklifleri radikaldi. Altılı masayla ilgili temel badire bu. Terslik üzerinden ekonomik sıkıntıları lisana getiriyorlar. Zıtlık kıymetli ancak bunun program ve vaatlerle bir çeşit birliğin olması gerekiyor.

‘FRANSA SEÇİMLERİ, ‘MUHALEFET ÂLÂ BİR ADAY ÇIKARACAKSA ÇABUK ETMELİ’Yİ GÖSTERDİ’

Türkiye’de muhalefet aday çıkarırsa “yıpranacağına” dair şeyler söyleniyor. Buna çok katılmıyorum. Yeterli bir adaydan siz eminseniz bunun yıpratılma mümkünlüğü çok düşük. Fransa bize bunu öğretti. Bu mevcut ivmeyi artırabilecek bir şey. Melenchon büyük bir liderlik göstererek iki ayda yüzde 7’den yüzde 22’ye çıktı. Seçmen şuna ikna olmaya başladı: Evet temel sorunlarımızı çözebilir. Türkiye’deki seçmende büyük bir memnuniyetsizlik var lakin “muhalefet çözebilir” söylemi yaygınlaşmadı. Türkiye muhalefetinin “Bir sonraki seçimlerde cumhurbaşkanı Millet İttifakı’nın adayı olacak” telaffuzunun çok bir karşılığı yok açıkçası. Adayın belirlenmesi, kitleleri harekete geçilmesi ve bunun üzerinden politik telaffuz inşa etmesi gerekiyor. Fransa bunun için harika bir örnek. Fransa bize Türkiye muhalefeti âlâ bir aday çıkaracaksa tez etmeli, berbat bir aday çıkaracaksa ne kadar geç açıklarsa o kadar düzgün olacağını gösterdi. Çünkü kitleleri, seçmenleri programın, vaatlerin ardında sürükleyecek olan da başkan.