Freda Kreier
Tropikal ormanlar, havadaki karbondioksiti ayıklayarak Dünya yüzeyinin soğutulmasında büyük değer taşıyan bir rol oynuyorlar. Öte yandan, yapılan bir başka araştırmaya nazaran, soğutucu güçlerinin sırf üçte ikisi, karbondioksiti soğurma ve saklama yeteneklerinden kaynaklanıyor. Öteki üçte birlik kısımsa bulutları yaratma, havayı nemlendirme ve soğutucu kimyasalları havaya salma maharetlerinden kaynaklanıyor.
Merkezi Virginia eyaletinin Arlington kentinde bulunan bir sivil etraf örgütü olan Conservation International’da orman iklimi bilimcisi olarak vazife yapan Bronson Griscom, bu durumun, bu ‘biyofiziksel etkiler’ bağlamında beklenenden daha büyük bir katkı olduğunu lisana getiriyor. “Bir müddetten beridir, karbondioksitin tek başına bize orman–iklim etkileşimleri konusunda bilmemiz gereken her şeyi anlattığını varsayıyorduk” diyor. Buna rağmen, bu araştırmanın, tropik ormanları iklim sistemine bağlanmanın başka kritik yollarına sahip olduğunu teyit ettiğini kelamlarına ekliyor.
Frontiers in Forests and Küresel Change isimli bilimsel mecmuada 24 Mart günü yayınlanan inceleme, bilim insanlarının iklim modellerini geliştirmelerine imkân tanırken hükümetlerin daha isabetli müdafaa ve iklim stratejileri geliştirmelerine yardım edebilir. Ulaşılan bulgular, tropik bölgelerde yaygınlaşan ormansızlaşma sorunu konusunda gitgide artan korkuların altını çiziyor. Bilim insanları, dünyada var olan tropik ormanların üçte birinin geçtiğimiz birkaç yüzyıl içinde kesildiği ve üçte birinin tomrukçuluk ve kentsel büyüme sebebiyle bozulduğu konusunda uyarıyorlar. Bu durum, iklim değişikliğiyle bir ortaya geldiğinde geniş orman alanlarını çayırlara dönüştürebilir. Washington’da bulunan Dünya Kaynakları Enstitüsü’nün Orman Araştırmaları Yöneticisi Nancy Harris, “Bu araştırma, bize tropikal ormansızlaşmanın iklim için makûs olmasının daha da fazla nedenini aktarıyor” diyor.
BİR KARBON EMİCİDEN FAZLASI
Ormanlar global karbon döngüsünde hayati kıymete sahip oyunculardır; çünkü, büyüdükçe atmosferdeki karbondioksiti emerler. Griscom, özellikle da tropik ormanların gezegende bulunan bütün karasal karbonun yaklaşık dörtte birini depoladığını ve bu durumun da onları, bulundukları ülkelerde “iklim siyaseti açısından merkezi parçalar” haline getirdiğini tabir ediyor.
Charlottesville’de bulunan Virginia Üniversitesi’nde bir çevrebilimci ve araştırmanın ortak müellifi olan Deborah Lawrence, “Tropik bölgelerin gezegenin tamamı için eşsiz iklim yararları sunduğuna ait bariz deliller mevcut” diyor. O ve meslektaşları, özellikle karbon depolamanın yanında biyofiziksel tesirleri de hesaba katarak, dünyanın her bir bölgesindeki ormanların soğutma kapasitesini incelediler. Buldukları kadarıyla, tropik ormanlar Dünya’yı 1°C kadar soğutabiliyor ve biyofiziksel tesirleri büyük katkılar sağlıyor. Bilim insanları bu tesirlerden haberdar olmalarına karşın, farklı etkenlerin global ısınmayı hangi ölçüde engellediğini anlayamamışlardı.
Griscom, tropik bölgelerde yaşayan ağaçların gölge alanlar oluşturduğunu ve birebir vakitte yerdeki suyu çekip yapraklarından havaya salarak dev nemlendiriciler üzere davrandıklarını ve bunun da çevreyi terlemeye emsal bir yolla soğutmaya yardım ettiğini söylüyor. “Bir ormana girdiğinizde, birden teğe ortam çok daha serin bir hale gelir” diyor. Bu terleme süreci, tıpkı Kuzey Kutbu’nda bulunan kar ve buz üzere, Güneş’in ışığını atmosfere daha yüksek seviyede yansıtabilen ve çevreyi daha fazla soğutabilen bulutlar oluşturmak için yanlışsız şartları yaratır. Bunun yanı sıra, ağaçlar kimi vakit bariz bir soğutma tesiri yaratacak biçimde atmosferdeki başka kimyasallarla yansımaya giren organik bileşikleri (mesela çam kokulu terpenleri*) atmosfere salar.
YEREL SERİNLİK
Lawrence ve meslektaşları, bu tesirlerin niceliğini belirlemek hedefiyle dünya genelindeki ormanların yarattığı çeşitli tesirlerin iklim sistemini nasıl beslediğini karşılaştırarak, katkılarını on derecelik enlem bantlarına ayırdılar. Araştırmacılar sırf biyofiziksel tesirleri hesaba kattıklarında, dünyadaki ormanların, gezegen yüzeyini toplamda 0,5°C civarında soğuttuğunu ortaya çıkardılar.
Tropikal ormanlar, bu soğutma sürecinin büyük kısmının sorumluluğunu üstlenir. Bununla birlikte, Latin Amerika, Orta Afrika ve güneydoğu Asya’da yaşayan bu ağaç kümeleri iklim değişikliği ve ormansızlaşma yüzünden gitgide daha fazla baskıyla karşı karşıya. İngiltere’deki Exeter Üniversitesi’nde bir coğrafyacı olan Christopher Boulton, insan kaynaklı bu tesirlerin her ikisinin de yağmur ormanlarının kurumasına yol açabileceğini lisana getiriyor. O ve meslektaşları, geçtiğimiz ay, dünyanın en büyük yağmur ormanı olan Amazon’un yaklaşık 30 yıllık uydu manzaraları üzerinde yapılan bir incelemeyi yayınladı. Araştırma takımı, manzaralardaki bitki örtüsünün biyokütlesini hesaplayarak Amazon’un dörtte üçlük kısmının artık kuraklık üzere çok hava olaylarından kurtulma yeteneğini, yani direncini yitirdiğini keşfetti.
Lawrence, tropikal yağmur ormanlarına dönük tehditlerin yalnızca global iklim açısından değil, tıpkı vakitte orman hudutlarında yaşayan topluluklar açısından da tehlikeli olduğunu belirtiyor. O ve meslektaşları, biyofiziksel tesirlerin sağladığı soğutmanın bilhassa de mahallî bazda kıymet taşıdığını keşfettiler. Lawrence, yakınlarda bir yağmur ormanına sahip olmanın, bir bölgede sürdürülen tarımı ve kentleri sıcak hava dalgalarından muhafazaya yardım edebileceğini lisana getiriyor: “Bir derecenin her onda birlik kısmı, çok hava şartlarını sonlandırmada kıymet taşır. Ve ormanların bulunduğu bölgelerde aşırılıklar en düşük düzeyde gerçekleşir.”
Tropik bölgelerde bulunan hükümetler, ormansızlaştırmayı sona erdirmek, sürdürülebilir bir kalkınmayı desteklemek ve iklimi korumak için yirmi yıl aşkın vakittir devam eden global kampanyalara karşın, hâlâ ormanlarını korumak için çaba ediyorlar. Lawrence, grubunun ulaştığı bulguların ormanları muhafazanın ferdi çıkarları ilgilendirdiğini ve lokal topluluklar açısından aciliyet taşıyan yararlar sunduğunu açıkça ortaya koyduğunu tabir ediyor.
*Terpenler hidrokarbonların geniş ve çeşitli bir sınıfıdır; esas bitkiler bilhassa iğne yapraklılar tarafından üretilmekle bir arada kimi böcekler de osmeteriyumlarında terpenler salgılarlar. Reçinenin ve ondan elde edilen terebentinin ana bileşkesidirler. Terpen sözcüğü “terebentin” sözcüğünden türetilmiştir.
Yazının yepyenisi Nature sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
