Kürd Araştırmaları’nın son sayısı Yılmaz Güney’in yayımlanmamış söyleşisiyle çıktı

Dergide birçok makale Etimesgut Escort ve söyleşi yer alırken en çok dikkat çeken ve ilgi gören çalışma Kürt direktör Yılmaz Güney’in birinci sefer yayınlanan söyleşisi oldu 9 Ağustos 1984’te Alfred Benge tarafından Güney ile yapılan bu söyleşi Nurdan Şarman çevirisiyle mecmuada yerini alıyor

YILMAZ GÜNEY SÖYLEŞİSİNDE NELER SÖYLÜYOR

Türk sinemasının doğuşundan itibaren teknolojisini yurt dışından alıp yabancı sinemaları taklit ettiğini ve bu yabancı tesire dayandığını savunan Güney Bu sinema yerli tecrübeye dayanan ulusal klasik bir karaktere sahip değildi Bu tıp bir özgünlüğe hiçbir vakit sahip olmadı Uzun bir müddet Amerikan İtalyan Arap ve hatta Fransız sinemasının başat tesiri altında olmuş ve bunları taklit ederek ilerlemiştir Bugün de onun karakterine damgasını vuran şeyin özü bu taklittir diyor

FİLMLERİMİN KAHRAMANLARI ÖRGÜTLÜ OLMADIĞI İÇİN MAĞLUP OLDULAR’

Filmlerinde klasik kahraman kavramını reddettiğini söyleyen Güney Yeni bir kahraman tipi ortaya çıktı Bu yeni tip kahraman adaletsizliğe karşı çıkan zavallıdan ve mazlumdan yana olan baskılara direnmeye başlayan ve bir sembol haline gelen tiptir diyor Lakin bu yeni kahraman tipinin de izole olduğu örgütlü olmadığı için mağlup olduğunu da ekliyor

Kendi sinemasının dahil olduğu geleneği direniş geleneği ile tanınan yaklaşımın bir sentezi formunda yorumlayan Güney sinemalarında yeni olan şey hakkında da şunları söylüyor Köylüler topraksız köylüler ve iş aramak için kentlere akan göçmenler Filmlerime bilhassa lümpenleşmiş beşerler girdi Lümpenleşmiş ve çaresiz hale gelen beşerler Öbür bir deyişle süratle dönüşen toplumumuz tarafından marjinalleştirilen beşerler Dışlanan beşerler sinemalarımda görünür hale geldi Beşerler toplumun ve hukukun sonlarının dışına itildiler Sonlarda kaçakçıya dönüşen köylüler geçimlerini sağlamak için ölümcül tehlikeler altında Çaresizlikten cinayet işleyen beşerler Bu insanların gerçekte ne hissettikleri ferdî olarak nasıl yaşadıkları sinemamızda işlendi

‘TÜRKİYE DE TEK BİR FİKRİMİ BİLE İSTEDİĞİM ÜZERE TABİR EDEMEDİM’

Sansürle ilgili bir soruya verdiği cevapta Güney Türkiye de çektiği sinemalarda tek bir niyetini bile istediği biçimde söz edemediğini belirterek Bırakın Kürt sorunu üzere emekçi sınıfı üzere değerli bir sıkıntıyı toplumumuzda var olan temel adalet ve adaletsizlik sıkıntıları bile fakat kısmen ve dolaylı olarak ele alınabilirdi tabirlerini kullanıyor

‘ANNEM DE BABAM DA ANAVATANLARI KÜRDİSTAN DAN ADANA CİVARINA TAŞINMIŞLAR’

Kendi Kürt kimliği ve Kürt sorunu ile ilgili de değerlendirmeler yapan Yılmaz Güney Kürt kimliğinin ve kökeninin şuuruna 15 yaşında vardığını söylüyor Güney annesinin ve babasının Kürt olduğunu vurgulayarak şunları lisana getiriyor Annem de babam da Kürt ve ben doğmadan evvel anavatanları Kürdistan dan Adana civarına taşınmışlar Daha spesifik olarak annemin ailesi Birinci Dünya Savaşı sırasında doğu topraklarının Rus işgali nedeniyle Kürdistan dan Anadolu nun bu bölgesine taşındı ve babamın ailesi de bir kan davası nedeniyle güneybatıya taşındı Yani göçmenlerdi lakin yabancı değillerdi Bir bölgeden başkasına geçen iç göçmenlerdi Orada Kürt bir anne babanın çocuğu olarak doğdum ancak Kürtçe konuşamadım Kürtçe bilmiyordum zira onu öğrenmek ya da konuşmak yasaktı Kendi kültürünüze sahip çıkmak yasaktı Rastgele bir kimliğe sahip olmak bile yasaktı Tüm bu pürüzlerin içinde kimliğimi ve kökenlerimi keşfetmem gerekti Resmi ideoloji bana ‘Sen Türksün’ diyordu ve konutta annemle babam Kürtçe konuşsa da ‘bir Türk’ olduğumu öğrenmem gerekiyordu Bunun farkına vardığımda 15 yaşındaydım şimdi Fakat sonra 15 yaşımda kökenimin şuuruna vardığımda milliyetçi bir halim yoktu Milliyetçi değilim zira sosyalist fikirleri çoktan keşfetmişim Bu toplumsal sınıf temeli manasında yani muhakkak bir ulustan değil tüm insanların birliğinden yanayım Öte yandan sorunuza cevaben Kürt olmanın büyük bir tesiri olduğunu hissediyorum ve bu bendeki birçok karakteristiği ve özelliği açıklıyor

”KÜRT’ SÖZÜ TÜRK LİSANINDA HAKARETTİR’

Türkiye de Kürt olmanın sakıncaları na değinen Güney en sıkıntı ve en berbat işleri Kürtlerin yaptığını ve toplumun en alt katmanında oldukları için de hiç önemsenmediklerini belirtiyor Kürt sözünün Türk lisanında hakaret olduğunu söyleyen Güney günümüzde bile geçerli olduğu kabul edilen şu tabirleri kullanıyor Kürtler Türkiye’de çok uzun olan askerlik hizmetine gittiklerinde orada da tekrar en berbat işleri yaparlar kendilerine güvenilmez Bu yüzden her fırsatta ayaklanacakları mazeretiyle silahları ellerinden alınır ve soğan kesmeye gönderilirler Münasebetiyle bu elbette Kürt kökenli her insanı etkilemektedir Lakin dürüst olmak gerekirse toplumda son derece yüksek mevkilere sahip devlet aygıtının en üst kademelerinde yer alan Kürtler de var Fakat bunun nedeni asla ‘Ben Kürt’üm’ dememeleri Kürtlüklerini saklamaları Kürt olduğunu kabul etmezsen âlâ yerlere gelebilirsin Bakan milletvekili parlamento üyesi olabilirsin Fakat Kürtlüğünü bir kere itiraf ettin mi bu kadar yüksek bir rütben olsa bile yeniden de mahpusa girersin Sadece ‘Kürt’üm’ dedikleri için artık cezaevinde olan milletvekilleri var Bu yüzden Kürt olarak vekil seçilmedikleri için onlara Kürt vekiller denemez Kürt olduklarını kimsenin kabul edemediği bir ülkede yaşayan Türkler olarak seçiliyorlar

KÜRT SİNEMASININ DEKOLONYAL PERSPEKTİF İLE ELE ALAN ÇALIŞMALAR

Dergide yer alan çalışmaların ekseriyetine bakıldığında genel olarak sinemanın özel olarak da Kürt sinemasının dekolonyal istikametine işaret ettiklerini görmek mümkün Öteki bir tabirle sinemanın Kürtler açısından hâkim ulus ve devletlerin Kürtlere yönelik yürüttüğü sömürgeci politikalar a karşı dekolonyal direniş rejiminin sanatsal ve estetik bir üslubu olarak ele alınarak değerlendirildiği savunulabilir Hem sayının içeriği ve hedefi hakkında bilgi veren editör yazısında hem de mecmuadaki başka kimi çalışmaların Kürt sinemasının kelam konusu dekolonyal perspektifi vurgulanıyor Örneğin Engin Sustam ın Kürt Sineması Siyasal Vaktin Kurucu İmgesi Dekolonyal Coğrafik Görünümler ve Ulus Aşırı Görünürlük isimli çalışması ile Sebahattin Şen imzasını taşıyan Minör Bir Sinemadan Dekolonyal Bir Estetiğe Kürt Sineması başlıklı yazı direkt bu dekolonyal sorununa odaklanıyor

Engin Sustam ın yazısı kendi deyişiyle Kürt sinemasının tarihinden daha çok bu alana yerleşen sinemaların imgelerine ve lisanına yönelik sorgulamayı teklif ediyor Bunu da Kürt sinemasındaki dekolonyal süreci toplumsal hafıza ve siyasal direniş biçimlerinin işleyişini göstermek ismine yapıyor Kürtlerin sömürgecilik tecrübeleri yaşadığına dikkat çeken Sustam dekolonyal öznelliğin estetik rejimi’ dediği Kürt sinemasının bu tecrübelerin bir sonucu olan Kürtlerin devletsiz ve yurtsuzluk halini bir karşı sinema yahut kameralı karşı hikaye anlatımı olarak yazdığını vurgular Kürt sinemasında coğrafik yerlerin işlenmesinin değerine jeokritik yaklaşımla dikkat çeken Sustam Kürt sinemasında bilhassa dağ ve kır üzere imgelere yer verilmesini bu imgelerin özgürleşmenin ve politik bir uzamın anlatısı oluşuna siyasal uğraşın dekolonizasyon süreçlerine ve bir coğrafyanın özgürleşmesine atıfta bulunuşuna bağlıyor Bununla birlikte muharrir bê welatî dediği Kürtlerin tam da yurtsuzluk hali nden ötürü Kürt sinemasında önemli bir yurt vurgusu olduğuna dikkat çekerken birçok sefer tekrar dekolonyal bir perspektifle sinemanın hem tarihî hem de mekânsal manada Kürtlerin travmatik belleği ile bağına değiniyor

Kürtlerin ve Kürtçe nin sinemada bir nevi özne’ olarak yer almaya başlamasını 1990 lar ile tarihlendiren Sebahattin Şen ise Edward Said in Filistin sineması ile ilgili görüşlerine referansla Kürt sinemasını değerlendirmeye girişiyor Said in Filistin sinemasını Filistinlilerin ve Filistin in görünür olma tanınma isteğini dışa vurma biçimlerinden biri biçiminde değerlendirdiğine değinen Şen Kürt sinemasını ve sinemalarını de dekolonyal estetik alt başlığı altında Said in yaklaşımı paralelinde anti kolonyalist bir istenç olarak Kürtlerin ve Kürdistan ın görünür olma dileğinin yüzeyine dönüşen metinler halinde betimliyor

Bunlar dışında Kürt sinemasının kolonyal ve dekolonyal antikolonyal tarafına dolaylı olarak dikkat çeken öbür çalışmaları şöyle sıralamak mümkün

• Ali Fuat Şengül Hakikati Söylemek Gerçeği Kaydetmek Kürtçe Belgesel Sinemaların Biçimsel Siyaseti Üzerine Bir Araştırma
• Ramazan Kaya Okul Tıraşı Sineması Bir Biyo İktidar ve Asimilasyon Kurumu Olarak YİBO lar
• Apo Kıran Korkusuz Kürt Sineması

KÜRT SİNEMASININ BELLEK İLE BAĞLANTISINA YAPILAN VURGU

Sinemanın Kürtlerin yaşanmışlıkları ve tecrübeleri için yerine getirildiği bellek hafıza fonksiyonu mecmuadaki birçok çalışmada işlense de bunu direkt bahis eden iki çalışma var Bunlardan biri Nimet Gatar’ın kaleme aldığı Kürt Sineması ve Bellek Bağlantısında Bayanın Temsili isimli çalışma iken başkası de Darîn Duman’ın yazdığı Bir Karşı Bellek Yeri Olarak Kürt Sineması Kilama Dayîka Min Üzerine isimli makaledir

Nimet Gatar çalışmasında toplumsal ya da kolektif hafızanın yarattığı farkındalığın sinemadaki yansımasını öznelerin geçmişe dair belleği konuşmasını ve temsil etmesini beş Kürt sinemasındaki bayan temsili üzerinden irdeliyor Travma temasına tartı veren Gatar travmanın transferinin birden fazla vakit tanıklıkların temsillerinde görüldüğüne değinmektetir Muharrir bunun için de Dengê Bavê Min Babamın Sesi sinemasındaki Basê isimli bayan karakterinin temsil ettiği katliam belleğini Zilan Hemo nun Navê Min Li Ser Kevirekî Ye Benim Adım Taş Üzerinde isimli sinemasında savaştan sonra kızının cansız vücudunu arayan annenin temsilini örnek olarak veriyor Yeniden Kilama Dayîka Min Annemin Şarkısı ve Dengê Bavê Min Babamın Sesi sinemalarındaki geçmişin travmasına karşı belleğin kurucu yeri olarak sesin ve yerin temsillerini bayan özneler üzerinden alımladığımıza dikkat çekerek Kürt sinemasında bayan temsilinin geçmişin hafızası konusunda nasıl özne olarak işlediğini tahlil etmeye çalışıyor

Kadının temsilinden bahsetmişken mecmuada bahis olarak sinema ile toplumsal cinsiyet ortasındaki bağa değinen iki çalışmayı da hatırlatmak gerekir Bunlar Jane Gainas ın Beyaz Ayrıcalık ve Bakış Alakaları Feminist Sinema Teorisinde Irk ve Toplumsal Cinsiyet başlıklı çalışması ile Zülfiye Akkulak ın Sinemada Cinsiyet Eşitsizliği isimli makalesidir Beyaz feministlere yönelik tenkit dişlerini göstererek ırksal farklılık ve toplumsal cinsiyetin kesiştiği bir kavşakta feminist sinema teorisine değinen Gainas ın çalışmasının çevirisi Nurdan Şarman tarafından yapılmış

Darîn Duman ın çalışmasına gelirsek direktörlüğünü Erol Mintaş’ın yaptığı 2014 üretimi Kilama Dayika Min Annemin Şarkısı sineması üzerine bir okuma yaptığını görüyoruz Yazısında birinci evvel bellek çalışmaları çerçevesinde kuramsal bir bilgilendirme yapan Duman sinemanın egemen anlatılar üzerinden işleyen resmi bellek ve anlatılarına bir karşı müdahale alanı olarak bir karşı bellek ve karşı tarih pratiğini somutlaştırması üzerinde durmaya çalışıyor Hasebiyle Kilama Dayika Min sineması özelinde de Kürt sinemasının bellek ile münasebetini hâkim resmi anlatılara karşı nasıl alternatif bir ‘karşı anlatı’ olduğunu kendi transferiyle resmi tarihe karşı alternatif bir geçmiş okumasını hesaba kattığı kadar bunun yarattığı bir karşı bellek ve karşı tarih alanının ve direniş çizgisinin oluşturulması alanı olduğunu izah etmeye çalışıyor

BİRİ SÖYLEŞİ OLMAK ÜZERE TOPLAM ÜÇ KÜRTÇE ÇALIŞMA

Dergide biri söyleşi olmak üzere Kürtçe kaleme alınmış toplam üç çalışma mevcut Söyleşi yaptığı sinemalarla birçok ulusal ve milletlerarası mükafata layık görülen Kürt direktör Şewket Emin Korki ile yapılmış Kürdistan Bölgesi nin Zaho kentinden olan Korki söyleşisinde sinemalarını realist olarak tanımlamaktadır İtalyan realizmi ile birlikte özel olarak Yol sinemasıyla Yılmaz Güney sinemasının büyük tesirinde kaldığını belirten Korki sinemalarına bahis ettiği olayların şahsen kendi yaşadığı travmalar olduğunu kaydediyor Sinemayı hümanist bir sanat olarak nitelendiren Korki Yönetmenin öykünün dışında kalması gerektiğini düşünüyorum Öyküye taraf olmamalı ve niyetini salt sloganlarla lisana getirmemeli Kısaca direktör yargıç olmamalı diyor

Diğer iki Kürtçe çalışmaya gelince bunlardan biri Sinan Esen başkası ise Mesut Alp tarafından kaleme alınmış Analîzkirina Sînemaya Hiner Saleem di Çarçoveya Teorîya Auteurê da Auteure Teorisi Bağlamında Hiner Saleem Sinemasının Analizi başlığı taşıyan yazısında Sinan Esen birinci başta Auteure teorisinin ortaya çıkışı ve gelişimi hakkında bilgi veriyor Esen devamında ilgili teoriyle sinemalarında yol ve seyahat bayan sorunu hudut üzere temalara yer veren ünlü Kürt direktör Hiner Saleem in sinemasını yorumluyor Mesut Alp ise yazdığı Di Sînemaya Kurdî de Anîmasyon û Tunebûna Miyazake Kürt Sinemasında Animasyon ve Miyazakenin Yokluğu başlıklı çalışmasında Kürt sineması ile animasyon sinemalarının ilgisini mercek altına alıyor Kürt sinemasında animasyon sinemalarının eksikliğinin birtakım nedenlerine değinen Alp bu türlü sinemaların Kürt kültürü tarihi ve mitolojisinin tanıtılmasında oynayacağı rolden bahsediyor Kürtlerin animasyon ile tanışmasını birinci olarak 90 lı yılların sonunda üç Amerikan çizgi sinemasının Med TV tarafından Kürtçe ye çevrilerek yayınlanmasına bağlayan Alp 21 Mart 2015 te büsbütün Kürtçe yayın yapmaya başlayan Zarok TV ile bu hususta kıymetli bir periyodun başladığına ve Kürt sinemasındaki animasyon sinemalarının boşluğunu bir daha hissettiğimize işaret ediyor

DERGİDEKİ ÖBÜR ÇALIŞMALARDAN BAZILARI

Son olarak Kürt Sineması direktörlerinden on beş şahısla yapılmış ortak bir röportaj soruşturma çalışmasını da not etmek gerekir Ahu Öztürk Sami Mermer Ali Kemal Çınar Hüseyin Tabak Bingöl Elmas Ferit Karahan Gülistan Acet Reber Dosky Samir Omar Kalifa nın da ortalarında olduğu on beş şahısla yapılan çalışma sayının editörlerinden olan Mihemed Şarman tarafından hazırlanmış Bununla birlikte mecmuada 1968 den beri Kürtlerin temsillerinin aktarılması ve Kürt karakterlerinin sinemalarda yer alması bağlamında Kürt sinemasının 50 yıllık serüvenini özetleyen bir çalışmaya yer verilmiş Pauline Tucoulet tarafından Kürt Sinemasının Elli Yılı başlığıyla kaleme alınan bu çalışma Engin Sustam tarafından Fransızca dan Türkçe ye çeviri edilmiş Ümit Gündoğdu nun Yılmaz Güney Sinemasının Grameri Politik Estetik ve Tekinsiz İmgeler yazısı Ömer Can Jaro nun Ali Kemal Çınar ve Absürt Sinema Anlatısının Kökenleri Sinema İçi Bir İnceleme isimli makalesi Zanyar Omrani nin Dicle Arslan tarafından çevirisi yapılmış Rojava da Sinemaya Bir Giriş başlıklı metni ile Özgür Çiçek in Kayıp Yer Çok Katmanlı Vakit Unut a mamak ve Göçün Sineması yazısı mecmuadaki öteki çalışmalar olarak sayılabilir

PDF formatında indirilip okunabilen mecmua YouTube kanalı üzerinde de Kürt akademsiyen müellif ve entelektüellerle söyleşiler yapıyor Mecmuanın Kürd Sineması bahisli son sayısı buradan okunabilir