Cem Altıparmak*
31 Mart 2022 günü saat 15:25’de, Limak Yatırım idare şurası lideri Ebru Özdemir Ankara’da düzenlenen Eko-iklim Doruğu’nda “Söylem, Hareket ve Misyon olarak Sürdürülebilirlik: Limak” başlığı altında konuşurken, Limak’ın ortağı olduğu YK Güç, birebir saatlerde Milas İkizköy’de, linyit ocaklarını genişletmek için zeytin ağaçlarını söktürüyor, müdahale eden köylüler şirketin özel güvenlik görevlilerince darp ediliyor, jandarma tarafından göz altına alınıyordu. O gün yaşananlar, Limak’ın sürdürülebilirlikten ne anladığına dair bize verdiği en net ve en gerçekçi bildiriydi. Ebru Özdemir ne hissetmiştir sanki, yaşananlar kulağına fısıldandığında? Telaffuz, aksiyon ve misyon olarak?
Ancak yazının konusu bu değil. Şirketlerin çıkarlarını maksimize etmek ismine ne emeği, ne de tabiat haklarını umursadığını esasen biliyor ve bu çeşit yapılarla hukuk ve sivil toplum alanında zati çaba ediyoruz. Bu kademeden sonra Limak üzere yeşil boyama yapan şirketler için yapılacak olan en hoş şey, Paris İklim Anlaşması’nın da en keyifli ve aslında tek yaptırımı olan “teşhir et ve utandır” (naming & shaming) sistemini somutlaştırmak olmalı.
Yazımızın ana odağına dönelim tekrar. Bu yazı, tabiattaki tüm canlıların var olma ve yaşama haklarına yönelik bu çeşit açık akınlar sürat kesmeden devam ederken, bu hukuksuzluklara son vermek için binlerce yurttaşın, köylünün, kentlinin, kurdun, kuşun, böceğin, ceylanın, dağ keçisinin, zeytinin umudu olan yargının nerelerde olduğudur?
Mesela Danıştay’a sormak gerekir; 1 Mart’ta madencilik faaliyetleri yapılabilsin diye zeytinlikleri yok etmeye yönelik yönetmelik değişikliğinin iptali için Türkiye’nin dört bir yanından davalar yağdı Danıştay’a. Ortadan bir aydan fazla vakit geçmiş olmasına rağmen, Danıştay hukuka karşıtlığı bu kadar açık bir değişiklik hakkında neden hala yürütmenin durdurulması kararı veremez? O Danıştay ki 2012 yılında da tıpkı gayeyle çıkarılan yönetmelik değişikliğinin iptali davasında, değişikliklerin Zeytincilik Kanunu’na açıkça karşıt olduğuna, tüm önlemler ve hatta kamu faydası kararı alınmış olsa dahi kimyevi atık, toz ve duman çıkaran tesislerin zeytinlik alanlara 3 kilometre aralık içerisinde yapılmasının mümkün olmadığına karar vermişti. Yani Danıştay’ın elinde kendisinin verdiği bir emsal karar var esasen. O yüzden, açılan birinci dava Danıştay’a ulaşıp kayda girdiğinde, Danıştay’ın yürütmenin durdurulması kararı verebilmesi için fazladan bir gün bile beklemesinin hiçbir münasebeti bulunmuyor. Ne var ki Danıştay bir türlü YD kararı veremedi. 31 Mart günü İkizköy’deki zeytinlikler kesildi. İşte İkizköy’deki zeytinlikleri yok eden iş makinasının kontak anahtarını döndüren güç, Danıştay’ın bu davada gösterdiği atalettir.
Niye bu türlü oldu pekala; neden Yönetim Mahkemeleri ve Danıştay, hukuka tersliği ve uygulanması halinde geri dönülemez, telafisi son derece güç ziyanlar doğuracağı açıkça aşikâr olan bu tıp davalarda bir türlü yürütmenin durdurulması kararı veremez hale geldi? Bu noktaya nasıl geldiğimizi görebilmek için bir 10 yıl geriye gidelim, bu yazının başlığını oluşturan veciz kelamın söylendiği iklime. 10 Mayıs 2012 tarihinde Danıştay’ın 144. kuruluş yıl dönümü münasebetiyle TBMM’de verilen kokteylde periyodun Güç ve Doğal Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız nükleer santrallere ait bir soru üzerine, çalışmaların devam ettiğini belirterek, “Bu bahiste yasamanın, yürütmenin ve yargının yeknesak bir halde olduğunu görüyoruz. Bu bizim için sevindirici bir durum. Bu Türkiye’nin sıkıntısı, hepimizin problemi. Endüstrileşmeyle, elektrikteki çeşitlendirmeyle alakalı değerli bir başlık. O yüzden yasama, yürütme ve yargının tüm mensuplarına teşekkür ediyoruz” dedi. Hukuk devleti unsurunun, güçler ayrılığı prensibinin alenen yok edildiğinin ve bundan ötürü da çok mutlu olduklarının itirafı olan bu açıklama, minimum demokratik standartlara sahip bir ülkede önemli bir reaksiyona yol açardı ancak o denli olmadı. Bilakis o gece hukuk devleti ismine çok daha vahimi yaşandı. Birebir kokteylde idari yargının başı pozisyonunda olan, devrin Danıştay Lideri Hüseyin Karakullukçu’ya** nükleer güç projesi ile ilgili davada, Danıştay’ın yürütmeyi durdurup durdurmayacağı soruldu. Karşılık inanılmazdı, “Ne varsa durduruyoruz. Yok, durdurma yok artık. İlerleme var. Ben espri yapıyorum, siz ciddiye alıp yazıyorsunuz. Devletin, milletin lehine ne varsa yapılacak. Bunun lamı cimi yok. O denli bir şey mi var? Onu durdur, bunu durdur. Durdurduk ne oldu?”
Sorunun kaynağı uyuşmazlık bir dava konusu olmuş ve Danıştay’da görülmekte iken, bu dava hakkında o yargı yerinin en tepesindekinin ihsas-ı rey oluşturan bu açıklaması, o bahsettiğimiz taban standartlara sahip bir ülkede Danıştay Başkanı’nın sonraki gün istifasına yol açardı. Fakat bizde açmadı. Tam bilakis bu açıklamadan yalnızca 2 ay sonra İdari Yargılama Yordamı Kanunu’nda yürütmeyi durdurma kararı vermeyi zorlaştıran değişiklikler yapıldı. Sonrası çorap söküğü üzere geldi. İşte takip eden yıllarda çok daha fazla karşılaşacağımız, yürütme ve yargının iç içe geçtiği bu zehirli münasebet biçimi, yargının süratli bir formda enfekte olmasına ve kamu yönetimlerin kontrolünde en değerli araç olan yargının inandırıcılığının ve prestijinin süratli bir biçimde tabana vurmasına yol açtı.
Her şeye karşın, bu kötülük halinin bu topraklarda daha fazla tutunamayacağını biliyoruz. Şirketlerin ticari çıkarlarını muhafazayı bize kamu faydası diye yutturmaya çalışan yönetimlere karşı, ülkenin birçok yerinde yürütülen insan ve tabiat hakları gayretleri ve elde edilen kazanımlar, bu karanlığın çok da uzak olmayan bir vakitte dağılacağına ait inancımızı ve umudumuzu pekiştiriyor.
*Avukat, İzmir Barosu
**Hüseyin Hüsnü KARAKULLUKÇU, Danıştay Lideri (2011-2013)
