ANKARA – Milletlerarası Çalışma Örgütü (ILO) Türkiye Ofisi tarafından, çalışma hayatında bayana şiddetin önlenmesiyle ilgili, “Çalışma Hayatında Bayana Yönelik Şiddetin Önlenmesi-Deneyim Paylaşım Forumu” düzenlendi.
ILO’nun bugüne dek 11 ülke (Arjantin, Namibya, Somali, Fiji, Uruguay, Yunanistan, Güney Afrika, Birleşik Krallık, İtalya, Moritanya, Ekvator) tarafından onaylanan ve Uruguay, Fiji, Namibya ve Arjantin’de yürürlükte olan, lakin Türkiye’nin şimdi gündemine almadığı 190 Sayılı İş Ömründe Şiddet ve Tacizin Ortadan Kaldırılması Sözleşmesi’nin (C190) kabulünden bu yana geçen iki yıllık mühlet zarfında yürütülen çalışmalar değerlendirildi. ILO ve toplumsal taraflar, Türkiye’yi 190 sayılı mukaveleyi ve ona eşlik eden 206 sayılı Tavsiye Kararı’nı kabul etmeye davet etti.
Şiddet ve tacizi, “fiziksel, ruhsal, cinsel yahut ekonomik ziyanı amaçlayan, bunlarla neticelenen yahut neticelenmesi mümkün olan, bir dizi kabul edilemez davranış ve uygulamalar” olarak tanımlayan, hasebiyle fizikî makûs muamele, kelamlı makus muamele, zorbalık ve ruhsal taciz, cinsel hücum, tehdit, tek taraflı ısrarlı takibi de bu kapsama alan kontratın gayesi, şiddet ve tacizden arınmış bir iş ömrü için yol haritası sunmak. Kontrat ayrıyeten konut içi şiddetin iş ömrüne tesirlerini de kapsamına alıyor; çünkü konut içi şiddetin de istihdam, sıhhat ve güvenlik üzerinde tesirleri oluyor.
KAMUOYU FARKINDALIĞI ARTIRILIYOR
ILO, mukavelenin kabulünün akabinde altı ay sonra ilgili taraflarla geniş iştirakli bir toplantı yapmış, kamuoyunun dikkatine taşıdığı mukavelenin onaylanması için davette bulunmuştu. Ayrıyeten her sene 25 Kasım-10 Aralık tarihleri ortasında Birleşmiş Milletler’in toplumsal cinsiyet temelli şiddetin önlenmesi için gerçekleştirdiği 16 günlük aktivizm kampanyası kapsamında da bahis gündeme getiriliyor.
ILO Türkiye Yöneticisi Numan Özcan ILO Türkiye Yöneticisi Numan Özcan, toplantı açılışında, “Bu mevzu çoklukla rapor edilmiyor, vakit zaman üzeri örtülüyor. Fakat sıhhat, eğitim kesimi üzere geniş kesitlere hizmet verilen dallarda bayan çalışanlara yönelik şiddet ve taciz hadiselerine daha sık rastlanıyor” dedi.
Sözleşme kararları yalnızca fizikî olarak işyerini kapsamıyor; işe geliş gidişleri, işle ilgili seyahatleri, işle ilgili konaklamaları, toplumsal faaliyetler ve işle ilgili internet kullanımlarını da dikkate alarak, resmi olarak çalışanlara, stajyerlere, çıraklara, iş görüşmesine gelenlere ve işten çıkarılanlara yönelik şiddet ve taciz konusunda patrona ve devlete yükümlülükler getiriyor. Yani, mukavele yalnızca çalışılan mühlete değil, iş arama sürecinin başladığı andan itibaren istekli çalışma, staj ve çıraklık da dahil olacak formda çalışma hayatındaki tüm kademelerini ilgilendiriyor.
Ayrıca çalışanlara üçüncü taraflardan (tedarikçiler, müşteriler gibi) kaynaklanabilecek şiddet ve taciz konusunda da bir muhafaza kalkanı sunuyor. Kontrat uyarınca iş müfettişleri aracılığıyla şiddet ve taciz olayları denetlenip inceleniyor. Şiddet ve tacize maruz kalan bireylere takviye sunuluyor; hukuk yollarına erişimleri sağlanıyor.
Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi 4. sınıf öğrencisi Dilek Sena Topuz, 2020’nin ekim ayında istekli olarak staj yaptığı avukatlık ofisinde tacize uğradığını söylemiş ve şikayetçi olmuştu. Devam eden yargılama süreci kapsamında, sonuncusu geçen hafta olmak üzere dört duruşma görüldü. Şahit olarak katılan öbür bayanlar da sanık avukat tarafından cinsel akına uğradıklarını anlattı.
TÜRKİYE’DEKİ DURUM
Türkiye’de ulusal mevzuat, iş kontratıyla çalışanlara yönelik kısmi düzenlemeler içeriyor; kamu çalışanları ile kendi ismine çalışanlara yönelik rastgele bir düzenleme ise yok.
İş Sıhhati ve Güvenliği Kanunu’nda şiddet ve tacize direkt yer verilmiyor. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu ise, işyerinde yıldırma ve taciz kavramlarını tanımlayıp eşitlik unsuru ve ayrımcılık yasağına yer verirken, kanunda cinsel hücum da dahil olmak üzere geniş bir taciz tarifi yapılıyor.
Taciz ise, İş Kanunu’na nazaran derhal fesih sebebi olsa da, ulusal düzenlemelerde ekseriyetle “psikolojik” ve “cinsel taciz” ele alınırken, tüm şiddet ve taciz cinslerini içermiyor.
ILO Sözleşmesi’nin ulusal mevzuata katkısı ise; çalışma hayatında her türlü şiddet ve tacizin önlenmesine yönelik aktif bir mevzuat geliştirilmesi ve türel muhafaza sağlanması, şiddet ve taciz riskinin yüksek olduğu meslek ve iş kollarında da risk değerlendirmeleri yapılarak daha faal tedbirler alınması.
TOPLU İŞ KONTRATLARINA DAHİL EDİLİYOR
Her ne kadar Türkiye kelam konusu mukaveleye şimdi taraf olmasa da C190’ın temel kararları birtakım işyerlerinde çalışma kültürünün bir kesimi olmaya başladı.
Çalışma ömründe şiddet ve tacizi ele alan birinci ve tek memleketler arası kontrat olma özelliği taşıyan kontratın kabul edildiği 2019 yılından beri Türkiye’de bilhassa toplumsal taraflar, başka ilgili taraflarla iş birliği içerisinde mukavelenin kabul edilmesi için kampanyalar yürütüyor ve mukavele hususlarının toplumsal diyalog gündemlerine taşınması için kapsamlı çalışmalar yapılıyor.
ILO, bu hususta sendikalarla da işbirliği halinde ve bu kararların toplu iş kontratlarında yer alması için teknik dayanak çalışmaları yürütüyor. Türkiye’de 2019 yılından beri toplumsal taraflar bu bahiste faal biçimde faaliyet gösterip kampanyalar yürütüyorlar; TBMM Kadın-Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu’na raporlar sunarak Sözleşme’nin imzalanmasını talep ediyorlar.
C190’a ait kimi unsurlar, Türkiye’de farklı sektörlerde gerçekleştirilen toplu müzakerelerin gündemine giriyor, imzalanan toplu iş sözleşmelerin de kimilerinde yer alıyor.
İYİ ÖRNEKLER
Bu iki yıllık süreçte, kontrat unsurlarının yansıtıldığı toplu iş kontratlarının kabul edilmesi, iş yeri siyasetlerinin hazırlanması ve çalışma hayatında cinsiyet temelli şiddetin önlenmesine yönelik farkındalık artırıcı teşebbüslerin gerçekleşmesi üzere değerli sonuçlar elde edildi.
Sözleşme kararları, bu yılın başında DİSK Genel-İş’in örgütlü olduğu Manisa Turgutlu Belediyesi ve Silopi Belediyesi’nde toplu kontrata dahil edilmiş ve bayan çalışanlara yönelik taciz ve cinsel atak olaylarında personel bayanın beyanının kabul edilmesine ve patronun gerekli tüm önlemleri almasına karar verilmişti.
Öte yandan, Bergama Belediyesi ile Hak-İş’e bağlı Hizmet-İş Sendikası ortasında Ocak 2020’de imzalanan toplu iş kontratına nazaran; belediye personelleri ortasında eşine şiddet uygulayan çalışan olursa maaşının altı ay mühletince ailesine ödenmesine karar verildi.
Özel kesimde de bu vakte dek mukavele kararlarına uyumlu kurumsal siyasetler da geliştirildi. Türkiye’nin yerli araç üreticisi KARSAN, ILO’nun sağladığı toplumsal cinsiyet eşitliği çalışmaları çerçevesinde mukavele ile uyumlu formda Şiddete Sıfır Tolerans İşyeri Politikası’nı uygulamaya koydu.
‘MÜCADELE KAZANDIRIR’
Türkiye Bayan Dernekleri Federasyonu (TKDF) Lideri Canan Güllü, “Son iki yıldır ILO’nun kelam konusu kontratını belediyelere anlatıyoruz. Bu tıp şiddet hadiseleri karşısında neler yapılabileceğini konuşuyoruz. Belediyeleri önemsiyoruz zira farklı toplumsal katmanlara ulaşma usulleri var” diyor.
Türkiye Bayan Dernekleri Federasyonu (TKDF) Lideri Canan Güllü Bir yandan da Türkiye’nin önde gelen holdingleri ile işbirliği protokolü bulunan TKDF’nin son 15 yıldır sürdürdüğü Aile İçi Şiddet Acil Yardım Çizgisi üzerinden çalışma ortamında şiddete uğrayan bayanlar da müracaatta bulunabiliyor.
Güllü, “Bu basamakta medya kuruluşlarının 190 sayılı Sözleşme’nin uygulama yolları ve düzeneklerini gerçek aktarması, kamuoyunu bu kontratın değeri ve onaylanma gereği konusunda aydınlatması gerekiyor. Gayret kazandırır” diye belirtiyor.
Medya bölümünde 13 iş yerinde toplu iş mukavelesi olan Türkiye Gazeteciler Sendikası (TGS), bugüne dek 5 iş yerinin toplu iş mukavelesine ILO 190’u dahil etti. Ayrıyeten, BirGün Gazetesi ve Bianet de bu mevzudaki davetlere olumlu karşılık vermiş durumda.
TGS, cinsel taciz ve şiddet durumunda üyelerine türel takviye ve ruhsal danışmanlık veriyor. Gazeteci bayanların yaşadığı cinsiyet ayrımcılığı konusunda 2018 yılında kapsamlı bir araştırma yapan TGS, 2019 yılında da gazeteci bayanların meslekte uğradıkları şiddet ve taciz olaylarına dair bir tecrübe paylaşım kümesi oluşturmuş ve tecrübelerden oluşan raporu da kamuoyuyla paylaşmıştı.
2011 yılında ise, Gazeteci Bayanlara Yönelik Şiddet Çalıştayı gerçekleştiren TGS, 10 Ocak 2022’de Çalışan Gazeteciler Günü’nde ILO’nun kelam konusu mukavelesinin imzalanması doğrultusunda imza kampanyası açtı.
