İngiltere merkezli Financial Times gazetesi, “Türkiye iktisadının dayanıklılığı, en makus kaygıları bile boşa çıkardı” başlıklı tahlilinde, uzun müddettir başta dövizdeki çalkantı olmak üzere çeşitli tehditler nedeniyle çökeceği varsayım edilen Türkiye iktisadının nasıl ayakta kaldığını inceliyor.
Londra merkezli yatırım şirketi FIM Partners’ta gelişmekte olan piyasalar baş yatırım danışmanı olarak vazife yapan Frances Balcells’in kaleme aldığı tahlil, “2011-2013’te ikazlar yapılıyordu; ‘Türk Lirası’nın dolar karşısındaki pahası iki lirayı geçerse iktisat çöker’ deniyordu” kelamlarıyla başlıyor:
“İki lira aşıldığında, çökme sonu üçten beşe çıktı. Şu anda dolar 13 lira. İktisat hala ayakta duruyor.”
Balcells’in daha sonra, “Türkiye üzere dolar borcu çok yüksek olan bir ülke, bu döviz çalkantısında uzun müddet evvel çökmeliydi. Gelişmekte olan piyasaların tarihi, para ünitesindeki misal düşüşlerle, ödemeler istikrarı krizleriyle dolu” diyor.
Yatırım uzmanı Balcells, bu dayanıklılıkta rol oynayan ögeleri şu biçimde açıklıyor:
“Birincisi bu yılın başarına kadar, Türk yetkililer sermaye çıkışları ve para ünitesindeki zayıflık karşısında ebediyen yaptıkları siyasetleri hayata geçirdi; gecikmeli ve örtülü bir halla olsa da faiz artırdı. Ekonomiyi yükseliş ve düşüş döngüsüyle yönetim ettirmek sistemi uzun bir müddet sürdü. Bu da ekonomik aktörlere, ekonomik dengesizliklere karşı tampon yaratma fırsatı verdi. Bankalar bilançolarını büyük ölçüde dövizde tutup ani dalgalanmalara karşı kendilerini teminata aldı.
“Döviz mevduatlarını artırdıkları ve düşük ölçüde döviz kredileri olduğu için bankaların fazladan doları oldu. Hasebiyle ucuz lira fonlamasını elde edebilmek için dövizle borç vermeye devam ettiler ve kendilerine bir güvenlik düzeneği daha yarattılar.”
‘DOLARİZASYON İŞE YARADI’
Dolarizasyon arttıkça haneler dolar cinsinden varlıklar biriktirmeye başladı; birebir vakitte döviz cinsinden borçları da yoktu.
Bu da bankaların hanelere döviz cinsinden borç vermesinin yasak olmasından kaynaklandı.
Böylece hanehalkları da döviz riskine karşı daha daha sağlam hale geldi. Ballcels bu yasağın düzenleyici kurumların en büyük öngörüsü olduğunu vurguluyor.
Türkiye’nin kredi profilinin de değiştiğini belirten müellif, oynak porföy akışlarının büyük ölçüde azaldığını söz ediyor.
Geçmişte yabancıların Türkiye’nin tahvil piyasasının yaklaşık %30’una sahip olduğunu belirten Balcells, bu oranın % 5’e, bir öteki deyişle 3 milyar dolara gerilediğini; bu sırada da Türkiye vatandaşlarının ülkenin euro tahvillerinin neredeyse yarısına sahip olduğunu aktarıyor.
Bunun Türkiye’yi farklı dış kredi kaynaklarına bağımlı hale getirdiği belirtiliyor; bunlar da sendikasyon kredisi piyasası, ticaret finansmanı, şirketler ortası borç, yerli borç verenler olarak sıralanıyor. Bu borç verenlerin de yabancı portföy yatırımcılarına kıyasla daha sabırlı, daha uzun vadeye odaklı oldukları vurgulanıyor.
Yazar, geçen vakitle birlikte “dış borç zincirinde en zayıf halka” olarak tanımladığı Türk şirketlerinin de borç düzeylerini azaltıp olumlu bir kısa vadeli döviz alım-satım konumuna girdiklerini tabir ediyor.
KOORDİNASYON SORUNU
Ancak Balcells’e nazaran hala bir uyum sorunu var. Müellife nazaran iktisadın her bölümünde kâfi likidite tamponu olsa da bu dallar birbirlerine göbekten bağlı. Bir bölüm döviz cinsinden varlıklarını geri çektiğinde, bu varlıklar öbür birilerinin bilançolarında bulunduğundan sistemin üzerinde bir domino tesiri yaratıyor.
Analizde Türkiye’nin buna rağmen ihracatı artırıp ithalatı kısıtlayarak, TL’deki büyük paha kaybının da yardımıyla inatçı cari açığını, cari fazlaya çevirmeye çalıştığı kaydediliyor.
Ancak bunun bir diğer ani yükseliş ve düşüş periyodu mi olduğu, yoksa yapısal bir değişiklik mi olacağının hala net olmadığı vurgulanıyor.
“Çoğumuzun beklediğinden uzun olsa da şaşırtan derecede güçlü bir seyahat oldu” diyen Balcells, “Türkler tıpkı vakitte, yüksek enflasyon ve satın alma gücünde düşüş yaşadı. Ayrıyeten, Türkiye iktisadının hala çökmemiş olması, çökmeyeceği manasına da gelmiyor” sözlerini kullanıyor ve şöyle devam ediyor:
“Recep Tayyip Erdoğan’ın, klasik iktisada inanan Merkez Bankası Lideri Naci Ağbal’ı Mart 2021’de misyondan almasından öncesi ve sonrası var. Bunu mantığa alışılmamış faiz indirimleri izledi. İsteksiz faiz indirimleri terk edilmiş üzere görünüyor. Sistemdeki döviz denklemi, hükümetin bir kazadan kaçınılabileceğine güvenebilmesi için çok narin. Bu ortada Ankara’nın yüksek tasarruf oranları ve ucuz para ünitesine dayalı ‘yeni ekonomik modeli’ övgüsü, yüksek ve ısrarlı enflasyon ve hükümetin talepteki acılı azalmayı kabul edişiyle birlikte değerlendirilmeli”
“Türkiye, bir vakitler, ikili B notlu, dünyada sıfırken dolara %5’lik kar veren, yüksek oranda büyüyen, yabancı borç verenler için cazibeli bir ülkeydi” diye ekleyen müellif, bu durumun kötüleştiğini belirtiyor ve yazısına “Yeni borç verenlerin ve yerli yatırımcıların, mevcut ekonomik yapıda gereğince rahat edip etmeyecekleri açık bir soru. Lakin bir siyaset değişiklik olmadığı takdirde hükümet sonları test etmeye devam edecek” kelamlarıyla son veriyor.
