Nihat İlbeyoğlu
Halk müziğinde yeni ve özgün bir biçimi temsil ediyor. Başka yandan türkülere getirdiği yorumu eleştirenler de var. Yeni bir üslup yarattığı da söyleniyor, türkülerin genetiğini değiştirip bozduğu da… Örneğin geçtiğimiz günlerde çok bilinen Alevi deyişi ‘Bugün Bize Pir Geldi’yi caz formunda yorumlaması üzerine kimi Alevi dedelerinin tenkitleriyle karşı karşıya kaldı Oğuz Aksaç. Halk müziğinin dikkat çeken isimlerinden Aksaç’la yeni çalışmalarını ve gündem olan tartışmaları konuştuk.
Ankara’nın varoşlarından Doğantepe’de büyüdünüz. Doğantepe, Oğuz Aksaç’a neler kattı?
Tek katlı bir gecekonduydu konutumuz. Soframız daima kalabalıktı. Muhabbetler, sazlı kelamlı geceler… Bahçeye inip günde 8-9 saat bağlama çalıp müzikler söylerdim. Davul zurna çalıp halay çekmenin saati yoktu. Tahminen de böylesi kısıtlamaların olmaması müzikal iklimimi oluşturdu. Oğuz’un kendini biriktirmesinde buranın rolü büyük.
Neleri, kimleri dinlerdiniz?
Öncelikli olarak tabi ki coğrafyamızın müziklerini ve onların usta icracılarını dinlerdim. Yani Anadolu müziklerini. Bunun yanı sıra gecekonduda yaşayan biri olarak insanlara garip gelip şaşırtacak derecede çok çeşitli müzikler dinlerdim. Louis Armstrong, Miles Dives, Nat King Cole, Michael Jackson, Frank Sinatra… Rock kümelerinden Deep Purple, Guns’n Roses, Pink Floyd, U2, Dire Straits … Hip-Hop, reggie, pop müzik…
‘TÜRKÜ DEĞİL, ANADOLU ŞARKILARI’
‘Türkü’ yerine ‘Anadolu şarkıları’ kavramını kullanıyorsunuz. Bu kavramı biraz açar mısınız?
Türkiye toplumu, duymak istediği, duymaya hazır olduğu ve alıştığı cümlelerin dışında bir şey duymak istemiyor. Müzik, hayatın içinde üretilip kendini geliştirirken hayatı da değiştirip estetize eden ve bir istikametiyle toplumsal hayattan soyutlanamayacak bir dünya. Münasebetiyle bu sorunu müzikal manada da yaşıyoruz. Ben, “Anadolu’da yapılan müziğin ismi türkü değil şarkıdır” diyorum. Zira biz şarklıyız. Anadolu halklarının müziğini yapıyoruz, Anadolu halklarının müziklerini söylüyoruz. Burada terminolojik bir yanılgının olduğunu lisana getirdim. Anında “’Türk’ sözünden neden rahatsız oluyorsun?” üzere ipe sapa gelmez tenkitler aldım. Türk Müziği, Türki Cumhuriyetleri ve yakın coğrafyalarında yapılan müziktir. Buradaki nota yapısı ve dizilimini incelerseniz Anadolu Müziği’nden farklı olduğunu görürsünüz. Türki bölgelerinin müziklerinin ritimsel özellikleri 6/8’lik ve 2/4’lük olmasıdır. Bir de Anadolu müziklerinin ritmine bakın. Bağlamayı kopuz ailesine dayandırmak tarihi bir kusur. Bağlama bu toprakların çok eski ve öz enstrümanıdır.
‘SANAT MUHAFAZAKÂRLIK VE TUTUCULUKTAN UZAKTIR’
Yaptığınız müzik, söylerken kullandığınız birtakım teknikler, beğenildiği kadar birtakım çevrelerce de eleştiriliyor. Nasıl yorumluyorsunuz bunu?
Sanat, dünyada olduğu üzere Türkiye’de de kozmik ve ilerici dinamiklere inanan ve bu kıymet üzerinden hayatı tanımlayan insanların yapabileceği bir şey. Bu manasıyla muhafazakârlık ve tutuculuktan uzak bir üretim formu diyebiliriz. Bir şeyin yaşaması için o şeyin yenilikçi bir karakterinin olması lazım. Müziğimi belirleyen şey de işte bu yenilikçiliğin ta kendisidir bana nazaran. Bana “Halk müziğini âlâ icra ediyorsun, başarılısın, neden yeni şeyler deniyorsun?” üzere tenkitler çok geldi. Evet, gerçek. Yeni bir şeyler üretmeden, daha çok kazanıp 40 yıl bu işin ekmeğini yiyebilirdim. Fakat bunu yapamam ben. Hayattan öğrendiklerim bende bu türlü bir kişilik şekillendirdi. Bir işi başarıp onda çakılı kalmak bana nazaran değil. Bir Anadolu müziğini benden evvel tahminen yüzlerce usta birebir biçimde seslendirmiş. Birebir şeyi ben neden yapayım, neden bu tekrara düşeyim? Demin de dediğim üzere tıpkı cümleleri duymaya alışmışız. “Yeni şeyler duymayalım, görmeyelim. Tekrardan öteye geçmeyelim; nasılsa bu türlü yönetim ediyoruz” hali.
Bu topraklarda ben de yaşıyorum. Ben de doğal olarak bu toprakların müzikal havasını soluyorum. Bu yüzden Oğuz Aksaç’ı apayrı biriymiş de buraya eklemlenmiş olarak tanım edemezsiniz. Bu topraklarda üretilenlerde, en az beni eleştirenler kadar benim de hakkımda var. Ben de bu müzik hakkında konuşup yorum yapabilir, kendi üretimlerimi gerçekleştirebilirim. Bu üretimlerim tahminen bu coğrafyada kalıcı olma talihi bulamayacak. Bunu da vakit gösterecektir.
‘ÖZÜR BEKLEYENLER BOŞUNA BEKLEMESİN’
Son olarak ‘Bugün Bize Pir Geldi’ isimli yapıtı batı enstrümanlarıyla caz formuyla yorumladınız. Birtakım çevrelerden reaksiyon aldınız. Reaksiyonların başında “Deyişlerin kutsal olduğu ve bağlamayla söylenmesi gerektiği” tenkitleri vardı. Sizi Alevi toplumundan özür dilemeye davet edenler oldu. Bu tartışmalar hakkında ne söylersiniz?
Tabii ki Alevi deyişleri, bağlama ve kelam birlikteliğiyle hakikat sırrının topluma transferi üzerinde şekillenmiştir. Bu manasıyla bağlama, Alevi kimliğinin korunması ve yaşatılması için kolay bir çalgı, kolay bir enstrüman olmanın çok ötesinde fonksiyona sahiptir. Pekala, Aleviliğin geleceğin dünyasında da insanlığın kadim bilgilerinin, sırlarının taşıyıcısı olabilmesi için öteki tüm müzikal form ve metotlardan, imkanlardan, piyano, gitar, çello, saksafon üzere enstrümanlardan yararlanmasının ne sakıncası olabilir? Üniversal olmayanın hakikatte yeri yoktur. Kendini ‘caz’ formunda tabir edebilen siyahi bir beşerle Türkçe, Kürtçe, Zazaca ağıt yakan bir Anadolulu ortasında ne fark var? Bütün enstrümanlar insanlığın ortak üretimidir. Bu manasıyla hepsi de kutsaldır. ‘Bugün Bize Pir Geldi’yi ben bu türlü yorumladım. Son analizde beğenirsiniz, beğenmezsiniz, dinlersiniz, dinlemezsiniz! Ancak unvanında dergah yahut ‘Cemevi İdare Şurası Başkanı’ sıfatı bulunan birilerinin beni aforoz edip Alevi toplumundan özür dilemeye davet etmesi trajikomik bir durum. Boşuna beklemesin bu idare şurası liderleri. O davete icabet etmeyeceğim.
Geniş bir ses aralığına sahipsiniz. Bunun yanı sıra ezgileri seslendirirken çeşitli ses teknikleri de kullanıyorsunuz. Sizden sonra birçok müzisyen de bu teknikleri kullanmaya çalıştı. Bilhassa son vakitlerde bu durum ağırlaştı. Sizden evvel bu tekniklerle Anadolu müziklerini söyleyen isimler var mıydı?
1991 yılında profesyonel müziğe adım attığımda bu yeni teknikleri denedim. Bunda öncü müyüm bilmiyorum fakat o periyot Anadolu müziğinde bunu yapana rastlamadım. Ben birçok müzik cinsini dinledim ve bunlardaki ritim ve motifler bir halde kulağıma oturdu. Bu oturmuşluk da müziğimde yerini buldu. Birçok his durumu ve sosyolojik süreçler tüm dünyada birebir. Münasebetiyle acılar, sevinçler, coşkular tüm dünya insanların ortak kavramları. Ben, yaptığım müzikte diğer bir coğrafyadaki kişinin hislerini da söz edebilip, onun müziğimde yer bulmasını istedim ve bunu denedim. Halk müziğinde yapmaya çalıştığım şey, öbür kültürlerin müziğini dinleyip, onların coşkularına, sevinçlerine, tasalarına kendi müziğimizde bir yer bulabilir miyiz seyahatidir. Bunu az buçuk başarabildiğime inanıyorum. Daha düzgününü de yapmak için olanca gücümle çalışıyorum.
Sahne performansınız, izleyenlerinizle kurduğunuz bağ da dikkat cazibeli…
Sahne gösterinin yeridir, sahnede gösteri yapılmadır. Fakat gösteri yapmak için sahneye çıktığında işler değişir duyguyu kaybedersin. Sanatın lokomotif gücünün his olduğuna inanırım. Kolay değil, binlerce yıllık imbikten süzülen bir duyguyu izleyicine sunup karşılıklı büyülü bir atmosfer, bir güç sarmalı oluşturuyorsunuz dinleyicilerle. Ben sahnede bu büyülü atmosferin tesiri altındayım diyebilirim. Bu atmosferde doğal olarak hisler çok uç noktalarda yaşanıyor. Onu yaşıyorum ve hissettiğim üzere davranıyorum.
Üzerinde çalıştığınız yeni ses teknikleri, bölge müzikleri var mı?
Bazı Türk ve Moğol toplumlarının boğazdan söyledikleri müzik üslubu olan Tuva’ya yoğunlaşmıştım. Bu alanda bayağı bir ara kat ettim diyebilirim. Daha evvel de Hint müziği çalışmıştım. Önümüzdeki süreçte; Yunanistan, Bulgaristan bölgelerinin müziğine tekrar yoğunlaşacağım. Epeyce ağır geçen bir dönemdeyim. Yöresel tınılar üstüne şekillenen, Teke, Tahtacı semahları ve Karadeniz formlarında besteler yaptım.
‘‘NECİSİN?’ SORUSU, İDEOLOJİK YAFTALAMALAR SAYGISIZLIK’
Günlük hayatta yahut röportajlarda sizi en çok hangi sorular rahatsız eder?
Şu sorulardan çok rahatsız oluyorum: “Necisin? Hangi gruptansın?” Benim ürettiklerim, yaptıklarım hayata dair tasalarım ortada, bunlardan yola çıkılarak hayatın neresine kendimi konumlandırdığım da. Bu toplumda ne söylendiğinin değil, nereden söylendiğinin önemsenmesinden çok rahatsız oluyorum. Yani önemsenmek için kategorize edilmek gerekiyor üzere bir durum çıkıyor ortaya. Bir ekip tutma kültürü ve refleksiyle bireyleri ideolojik, etnik, inançsal olarak bir tarafa yerleştirmek hem o pahalara hem de o bireye yapılan büyük bir haksızlık.
Sezen Aksu’nun müziğine, bestelerine başka bir düşkünlüğünüzün olduğunu biliyoruz. Aksu’yu dinlerken neler hissediyorsunuz?
Sezen dinlemek farklı bir şey. Meskende keyifle otururken bir Sezen müziği açıyorsunuz. Dinlerken yavaş yavaş ortam değişiyor vakit bükülüyor güya. İntro bitiyor, Sezen söylemeye başlayınca birden icra memurları kapıyı çalıyor, açıyorsunuz. Hiç tanımadığınız beşerler içeri doluşuyor. Televizyon, buzdolabı, masa, sandalye derken altınızdaki koltuğu, halıyı çekiyorlar. Perdeleri söküyorlar. Koca konutta su içmeye bir bardak bile kalmıyor. Yalnızlık nedir anlayıveriyorsunuz. Müzik biterken son kelamın tınısı boş duvarlara çarpa çarpa dalgalanıyor, başınızın içinde yankılanarak devam ediyor ve o küçücük notalar saklanacak bir yer bulamayınca pencereden kaçmaya yelteniyor. Artık bir etrafsızlığın içindesiniz.
Sezen dinlemek, bu türlü bir şey benim için…
