Rusya’nın Ukrayna topraklarını işgali, tarımda kendi kendine yeterlilik ve besin eserlerindeki bağımlılık bahislerini tekrar gündeme getirirken Türkiye dahil birçok ülkenin de tarım eserleri temini konusundaki kırılganlığını bir defa daha gözler önüne serdi.
Bu ortamda Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişçi’nin Türkiye’de tarımda yaşanan meselelerin tahlili olarak Afrika’nın güneyindeki bakir tarım alanlarında üretim yapılacağı halindeki açıklaması ise, besin güvenliği ve tarım uzmanları tarafından farklı değerlendirmelere mevzu oldu.
SUDAN VE NİJER’DE GİRİŞİMLER
Türkiye şu ana kadar devlet eliyle Afrika’da toprak kiralayarak Sudan ve Nijer’de ziraî üretim yapma teşebbüsünde bulundu. Bu teşebbüsler ise, 2013 yılında başladı.
Türkiye, Sudan ile 2014 yılında Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü aracılığıyla bu ülkede arazi kiralayarak, hayvancılık da dahil olmak üzere tarım eseri yetiştirilmesine yönelik bir işbirliği muahedesi yapmış, 2015 yılında da bir protokol imzalamıştı. Fakat ülkede yaşanan iç karışıklık sonucunda bu protokolün gerekleri hayata geçirilememişti.
Sudan ile varılan bu muahede çerçevesinde 2018 yılında Türk-Sudan Memleketler arası Tarım ve Hayvancılık Anonim Şirketi kuruldu ve bu şirket Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü’ne (TİGEM) bağlı bir paydaşlık oldu. Fakat ardından Sudan’da yaşanan darbe, bu şirketin 99 yıllığına kiralanan topraktaki faaliyetlerini başlamadan durdurdu.
Uzmanların bir kısmı, Türkiye’de tarım problemlerinin tahlil yerinin yeniden Türkiye toprakları olduğunu, girdi maliyetlerinin düşürülmesi ve ülkedeki çiftçilere dayanak verilmesi gerektiğini belirtiyorlar.
Ziraat mühendisi ve GÜZEL Parti Tarım ve Kırsal Kalkınmadan sorumlu lider yardımcısı Ergin Kahveci, bu açıklamayı vakitsiz buluyor.
Gazete Duvar’a konuşan Kahveci, “Gerek kamu kesiminin gerekse özel şirketlerin ve kooperatiflerin de arazi kiralama, farklı yerlerde üretim yapma üzere faaliyetlerde bulunmaları mümkün ve doğal. Buna kategorik olarak karşı durulmaz lakin sizin iç şartlarınız bunu belirler. Biz dışarıda üretim yapıp Türkiye’deki insanların besin teminatını sağlayacağız demek, içerideki gerçekliklerden kopuk olmak demek” diyor.
‘KENDİ ÜLKEMİZDE TARIMI ORGANİZE ETMELİYİZ’
Türkiye’de 4,2 milyon hektarlık tarım yerinin 2004 yılından sonra tarım dışına çıkarıldığını ve bunun Hollanda’nın yüzölçümünden 2,5 kat daha büyük bir tarım yeri olduğunu kaydeden Kahveci, “Kendi ülkemizde tarımı organize edemezken, yabancılara açmışken, şeker fabrikalarını özelleştirirken, tohum dalının yüzde otuzuna yakın yabancı iştirakli yaparken bizim kalkıp da Afrika’da tarım yapmak üzere bir gündemimiz şimdilik olmamalı. Evvel kendi topraklarımızı kullanalım, ondan sonra muhtaçlık varsa oradaki yerlere geçelim” diyor ve ekliyor: “Ama özel şirketler bu alanda istediklerini yapabilirler.”
Kahveci ayrıyeten Sudan’da kiralanan 800 bin dönüm arazinin akıbeti, buraya yem bitkileri ekilip hayvancılıkta kullanılacağına dair projelerin son durumu hakkında da kamuoyuna şeffaf bir bilgilendirme yapılması gerektiğini vurguluyor.
Öte yandan kelam konusu bölgede siyasi istikrarsızlığın kelam konusu olması da tarım yatırımlarının akıbetini bilinmeyen kılıyor.
“Bölgenin güvenlik şartlarını bilmeden, iç karışıklıklar olan, demokrasi olmayan bir yerde, hukukî güvenilirliğin bilinmediği ülkelerde bu tıp yatırımların ne kadar sağlıklı olduğunu düşünmek lazım. Slovakya’da, Moldova’da ekim alanları olan iş insanlarımız var. Kamu bölümü açısından ise misal projeleri bize coğrafik olarak daha yakın olan Gagavuzya’da yahut Azerbaycan’da neden yapmıyoruz? Bunun bize memleketler arası bir yararı olacak mı?” diye soruyor Kahveci.
NİJER’DEKİ FAALİYETLER
Türkiye’nin Nijer’deki faaliyetleri ise, hayvancılıkta yem açığını kapatmak gayesiyle yem bitkileri üretimi hedefli olarak başladı. Türkiye, kelam konusu ülkede 1 milyon hektar alanda ziraî üretim yapmak üzere özel bir grupla ağır çalışmalar yürüttü. Proje kapsamında kamuya ek olarak özel bölümün de yatırım yapması talep ediliyordu.
Tarım müellifi Ali Ekber Yıldırım ise, son kitabı “Yeni Tarım Nizamı: Pandemi – İklim Krizi ve Besin Egemenliği”nde bir kısmı “Başka ülkelerde tarım yapılmalı mı?” sorunsalına ayırdı.
Gazete Duvar’a konuşan Yıldırım, Nijer’deki yemin Türkiye’ye getirilmesinin çok maliyetli olduğunu söylüyor.
“Güney Afrika’daki bakir alanlara gideceğimize Türkiye’deki bakir alanlarda üretimin desteklenmesi gerekiyor” diyor Yıldırım.
Öte yandan, uzmanların bir öbür dikkat çektiği husus ise, kıtlık yaşanan ülkelerde ziraî üretim yapmanın etik olmaması.
“Ben rastgele bir ülkenin açlık yaşanan bir ülkede ziraî üretim yapmasını kabul edilebilir bulmuyorum. Ayrıyeten bir eseri bir yerden öteki bir yere taşımak, yüksek navlun bedellerini üstlenmek kolay değil. Öteki ülkeler, kendi toprakları yok diye gidip orada üretim yapıyorlar. Bizim toprağımız var, çiftçilerimiz var” diyor Yıldırım.
ALTERNATİF TAHLİLLER: AYÇİÇEĞİ EKİMİ, ACİLEN!
Peki Afrika’da üretime alternatif olarak topraklarımızda yakın periyotta nasıl tedbirler alınabilir?
Yıldırım, “Nisan ayı ayçiçeği ekiminin yapılacağı periyot. Ayçiçeğine verdiğimiz elli kuruşluk takviyesi üç lira yapacağız desek çabucak yaparlar. Ayçiçeği üretimine şimdiden gübre, mazot takviyesi, prim takviyesi verilmesi, üretimin önündeki mahzurların kaldırılması gerekiyor” diyor.
Salı günü Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, ziraî sulama tesislerinin tamamlanması, güneş gücü için dayanak verilmesi ve Hazine takviyeli kredilerin üst limitinin artırılması doğrultusunda çiftçiye üç müjde vermişti.
Ancak, tarım uzmanı Yıldırım’a nazaran, bu tedbirler tek başına ziraî üretimi artırmaya yetmez.
“Sulama yatırımları 20 yıldır tamamlanmamış, bunun gerçekleşmesi önemli vakit alır. Güneş gücü yatırımlarının desteklenmesi ve çiftçinin bundan yararlanıp ziraî sulama yapması da dünden yarına gerçekleşecek bir proje değil. Çiftçinin kredi limitinin artırılması da kısa vadede faydalı değil, zira çiftçi mevcut borcunu ödeyemiyor” diyen Yıldırım’a nazaran, çiftçiyi tekrar ve hemen tarlaya döndürecek somut çalışmalar yapılması gerekiyor.
PANCAR ÜRETİCİLERİ ÖNÜNÜ GÖRÜYOR
Erdoğan, bu yılın başında Türkşeker’in 2022 eseri şeker pancarı alım fiyatını 16 polar için ton başına 800 lira olarak açıklamıştı.
Yıldırım, “Artan mazot, gübreye nazaran yeniden yüksek bir sayı değil, ancak en azından çiftçi artık önünü görebiliyor. Şeker pancarı için atılan bu adımın hemen ayçiçeği için de atılması gerek. Sonbaharda gübre fiyatlarının yüksekliği nedeniyle buğday üretimi azaldı, o boş bırakılan topraklara derhal ayçiçeği ekilebilir” diyor.
Kaba yem üretenlerin Türkiye’de yaklaşık 4 milyon hektar arazinin ekilmediğini belirttiğini de aktaran Yıldırım, yem fiyatlarının çok artması karşısında kuraklığın karar sürdüğü Nijer’de yem bitkisi yetiştirmeyi gereksiz buluyor ve ekilmeyen yahut yüksek girdi fiyatları nedeniyle ekilemeyen toprakların kıymetlendirilerek, Türkiye’nin yem açığının büsbütün kapatılacağını kaydediyor.
Yıldırım, Türkiye’de sürdürülebilir tarım yapacak şartların sağlanması, girdi maliyetlerinin düşürülerek, çiftçinin ziyan ettiği için üretim yapmaktan vazgeçip tarlasını boş bırakmasına yol açan sebeplerin ortadan kaldırılması gerektiğini belirtiyor.
“Türkiye’de 2002 yılında 26,5 milyon hektarlık toplam tarım alanı 2011 yılında 23,6 milyon hektara gerilerken, birebir devirde ekilen tarım alanı 18,1 milyon hektardan 15,8 milyon hektara geriledi. Türkiye’nin tarım alanları boş dururken Bakanlık girip Sudan’da tarım yeri kiralıyor” diye ekliyor Yıldırım.
AFRİKA’DA TARIMA ALTERNATİF BİR BAKIŞ
Afrika uzmanı İbrahim Nassir ise, öbür uzman yorumlarından büsbütün ayrılarak, Afrika’da ziraî faaliyetlerin Türkiye ve kıta için karşılıklı fayda sağlayacağını düşünüyor ve son periyotta Türkiye’nin Afrika’ya yönelik izlediği siyasetin kıymetli boyutlarından birinin de tarım olduğunu kaydediyor.
“Afrika, çok verimli toprakları olan bir kıta. Bütün dünya aktörleri Afrika’ya yönelirken yalnızca güç kaynakları değil tarım ve verimli toprakları kullanmaya yöneliyor. Almanya’nın Kenya’da çay toprakları var, Etiyopya’dan da kahve tedarik ediyor. Çin ise, her ne kadar şimdi tam muahedeye varılmasa da, Sudan’da 2 milyon dönümlük araziyi 25 yıllığına talep etti” diyen Nassir’a nazaran, Türkiye, Afrika’ya yönelik siyasetinde kazan-kazan siyasetini izliyor ve bu da Afrika halkları tarafından kabullenilen bir durum.
“Afrikalılar için Türkiye emniyetli bir ortak. Bu yüzden Türkiye’nin bu bahiste yapması gerekenlerden biri, mahallî halklara dair lokal siyasetler geliştirmesi. Hasebiyle bu tarım siyasetlerini yürütürken, Afrika ülkelerinin çiftçileriyle temas kurmak, Afrikalılar tarafından kabul edilebilirliği sağlıyor zira Batı’nın tarihî manada yaptığı yanlışlar Türkiye’nin geçmişinde yok” diyor Nassir.
AYÇİÇEK VE HUBUBAT KONUSUNDA İŞBİRLİĞİ
Öte yandan, Nassir’a nazaran, Türkiye’nin son devirde ayçiçek yağı ve hububat konusundaki tedarik zorlukları, Afrika’ya yapılacak tarımın çerçevesini belirleyebilir.
“Bu alanlarda Afrika’da tarım yapılması, hem Türkiye’ye ihraç imkanı sağlarken, kelam konusu bölgelerdeki halkların kalkınmasını sağlar ve Afrika pazarına da hitap edecek tarım eserleri elde edilebilir” diyen Nassir, Afrika’da yükselen pan-Afrikanizm uyanışına da dikkat çekiyor:
“Bu akım, yabancıya karşı bir yansıyı de beraberinde getiriyor. Türkiye bu hassasiyetlerin farkında, bundan kaçınmaya çalışıyor ki siyasetinin devamlılığını sağlasın ve güvenilirliğini pekiştirsin. Türkiye tarım konusunda deneyimli bir ülke. Bu deneyimlerini Afrikalılara aktarmak ve tarımın endüstrileştirilmesine vesile olmak hem Türkiye hem de Afrikalılar için faydalı olur.”
Nassir, iki ülkenin de tarım alanındaki işbirliklerinde bürokratik pürüzler yaşandığını belirtiyor ve bu bahiste büyükelçilikler aracılığıyla sürecin hızlandırılabileceğini kaydediyor.
“Ayrıca Türkiye’ye ihraç etmek yerine Afrika pazarına hitap edecek eserler üretip hem Afrika pazarına katkı sağlanır, hem de Türkiye’ye ihraç edilerek besin açısından kendi kendine yeterliliğine katkı sunulur” diye ekliyor.
