Massachusetts Teknoloji Üniversitesi’nden (MIT) gökbilimciler, ‘karadul’ çiftlerine gözlemlerde sıkça rastlansa da birinci defa birbirine bu kadar yakın bir kara delik-yıldız çiftini kayıt altına aldı. “Karadul ikilileri” çok hızla dönen bir nötron yıldızının kendisine eşlik eden ve daha küçük olan ikinci yıldızı bir yörüngesine sokarak ağır ağır tüketmesiyle oluşuyor. Bilim insanları, bugüne dek Samanyolu Galaksisi’nde yaklaşık bir düzine karadul çifti tespit ettiler.
BENZERSİZ BİR ÖRNEK
‘ZTF J1406 + 1222’ ismi verilen bu ikili sistem, benzerlerinden büyük farkla ayrılarak sadece 62 dakikalık bir yörünge üzerinde birbirinin etrafında dönüyor ve Dünya’ya 3 bin ışık yılı arada. Sistemi daha da ilgi cazip kılan öge, her 10 bin yılda bir ikilinin yörüngesindeki tipini tamamlayan üçüncü bir uzak yıldızı da kapsıyor olması. Gökbilimciler, bu sistemin muhtemelen eski bir yıldız oluşum kümesinde meydana geldiğini, vakit içerisinde galaksi merkezine sürüklenirken birbirleri etrafında yörüngeye girdiklerini düşünüyorlar.
Nature mecmuasında yayınlanan araştırmanın muharrirlerinden ve MIT Fizik Bölümü’nde doktora sonrası araştırmacı olan Kevin Burdge, “Bu, karmaşık bir doğuş senaryosu. Bu sistem muhtemelen Samanyolu’nda, Güneş’in ortaya çıkışından daha uzun bir vakitten beridir varlığını sürdürüyor” diyor.
Karadul çiftleri, devasa yıldızların çökmüş çekirdeklerinden oluşan ve çok hızlı biçimde dönen nötron yıldızları olan ‘pulsarlar’ tarafından yaratılıyor. Pulsarlar Evren’deki en süratli dönüş suratına sahipler ve birkaç milisaniyelik bir müddette kendi etraflarındaki dönüşlerini tamamlarlar. Bu akıl almaz hız, uzaya yüksek güçlü gama ve X-ışınları fırlatmalarına neden olur.
TÜKETİLEN YILDIZI GÖZLEMLEYEREK TESPİT ETTİLER
Burdge, “Bu sistemlerde pulsarların kendisini besleyen şeyi nasıl tükettiğine bakılarak ve bir örümceğin eşini yemesinden ilham alınarak bu çiftlere ‘karadul çiftleri’ ismi veriliyor” diyor. Burdge ve meslektaşları, Avrupa Uzay Ajansı tarafından işletilen ve gökyüzündeki yıldızların pozisyon ve hareketlerine dair kesin ölçümler yapan bir uzay teleskopu olan Gaia tarafından yapılan gözlemlerde tüketilen yıldıza baktılar.
Sloan Dijital Gökyüzü Araştırması’nda toplanan onlarca yıllık ölçümlere bakıldığında, takım ikilinin öbür bir uzak yıldız tarafından takip edildiğini ortaya çıkardı. Akabinde, ikiliyle ilgili teorilerini testten geçirmek için Zwicky gözlemevinden alınan bilgileri gözden geçirdiler ve yıldızın üzerindeki değişimleri incelediler.
Burdge, “Kesin olarak bildiğimiz tek şey, her 62 dakikada bir şeyin etrafında dönerken parlaklığı 13 kat değişkenlik gösteren, gece ve gündüz tarafı ortasındaki ısı farkı çok büyük olan bir yıldız gördüğümüz” diyor. “Elimizdeki tüm bulgular onun bir karadul ikilisi olduğuna işaret ediyor üzere görünüyor. Ancak buna dair birkaç tuhaf olgu kelam konusu; bu nedenle, büsbütün yeni bir şey olması da muhtemel” diye ekliyor.
Yazının yepyenisi EurekAlert sitesinden alınmıştır. (Çeviren/Derleyen: Tarkan Tufan)
